Και οι έσχατοι έσονται πρώτοι

του Αντώνη Λιάκου

Είδα πρόσφατα την ταινία «Ομίχλη τον Αύγουστο» (Nebel in August, του Kai Wessel, 2016). Πολύ δυνατή ταινία. Για το πρόγραμμα παιδικής ευθανασίας των ναζί. Βασισμένη σε ιστορικά γεγονότα και πρόσωπα. Οι ναζί εξολόθρευαν παιδιά ασθενικά, ανάπηρα, τυφλά, κωφά, με επιληψία, αυτισμό, καθώς και παιδιά παραβατικά ή παιδιά πλανόδιων πληθυσμών (Γένις, Ρομά). Η υπόθεση εκτυλίσσεται σε ένα ίδρυμα όπου ο διευθυντής του, ένας γιατρός που θεωρούσε καθήκον του να «λυτρώνει» τα παιδιά από το σώμα τους και την κοινωνία από το βάρος της διατροφής τους, ανέπτυξε μια μέθοδο πώς να τα εξολοθρεύει ήσυχα, χωρίς δυνατότητα να αντιδράσουν. Τη διαφήμιζε μάλιστα ως την πλέον κατάλληλη για το πρόγραμμα ευγονικής.

Είδα την ταινία με δύο μικρά παιδάκια. Παρακολουθούσαν και τα δύο με ενδιαφέρον, αγωνία, σχεδόν ξαναμμένα. Δεν υπήρχε καλύτερη ευκαιρία και καλύτερος τρόπος για να τους εξηγήσεις τι είναι φασισμός. Χωρίς ακατάληπτη πολιτική ορολογία και μέσα στις γνωστικές τους δυνατότητες. Για να δείξεις επί της ουσίας πώς ο φασισμός ενσαρκώνει τη φιλοσοφία της εξόντωσης του αδύναμου, τη λογική του Καιάδα και πώς μεταμορφώνεται στην Ιστορία. Αν ήταν πιο μεγάλα, θα τους μιλούσα και για τον κοινωνικό δαρβινισμό, για τα πολλά πρόσωπά του.

Να λοιπόν ξανά το θέμα του κινηματογράφου στο σχολείο. Τα είχαμε πει και στον Διάλογο για την Παιδεία, είχαμε κάνει και ειδική επιτροπή που εισηγήθηκε προτάσεις. Δεν είναι δυνατόν στην εποχή της εικόνας να μη μιλάς με εικόνες. Δεν έχουν όλα τα παιδιά προδιάθεση να διαβάζουν βιβλία και να εκφράζονται με λέξεις. Κάντε προγράμματα με σειρές ταινιών, όπως έως τώρα με λογοτεχνικά έργα, και δοκιμάστε το πρόγραμμα στα πιο προβληματικά σχολεία, σε εκείνα που οι μαθητές δεν διαβάζουν και τα εγκαταλείπουν. Διαφοροποιήστε τα προγράμματα. Τίποτε.

Ας ξαναπιάσουμε όμως το νήμα του φιλμ. Σήμερα τα παιδιά με τις ειδικές ανάγκες δεν τα σκοτώνουμε. Τα εκπαιδεύουμε. Αλλά πού βρίσκεται η ειδική αγωγή στην Ελλάδα, που αφορά περίπου το 10% των παιδιών; Το Κέντρο Ανάπτυξης Εκπαιδευτικής Πολιτικής της ΓΣΕΕ, ο μοναδικός οργανισμός σοβαρών και τεκμηριωμένων ερευνών της εκπαίδευσης, παρουσίασε την έκθεση 2017-18 «Βασικά μεγέθη Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης: Διακρίσεις και Ανισότητες στην Εκπαίδευση και στην Εργασία» (διαθέσιμη και στο διαδίκτυο). Η έκπληξη που περιμένει τον αναγνώστη της έκθεσης είναι όχι ως προς τα υπαρκτά προβλήματα της ειδικής αγωγής.

Αλλά ότι τα προβλήματα της ειδικής αγωγής στην Ελλάδα είναι τα συνολικά προβλήματα της εκπαίδευσης. Και δεν υπάρχει άλλο πεδίο για να τα δεις με τον πλέον διαυγή τρόπο. Οχι μόνο ως προς τις ελλείψεις της ειδικής εκπαίδευσης, αλλά και ως προς τη συνολική φιλοσοφία του συστήματος της γενικής εκπαίδευσης. Γιατί η εκπαίδευση των παιδιών με τις ειδικές ανάγκες θέτει ερωτήματα πάνω σε όσα θεωρούμε αυτονόητα και δεν αναρωτιόμαστε γι' αυτά. Θέτει δηλαδή συνολικά ερωτήματα για την ευφυΐα, την έννοια της δεξιότητας, της κίνησης, της έκφρασης, της αντίληψης, ζητήματα που δεν τα βλέπουμε υιοθετώντας την οπτική των μέσων όρων ή της λεγόμενης «αριστείας». Γιατί από την ειδική αγωγή προέρχονται οι παιδαγωγικές καινοτομίες, οι οποίες απαντούν στις προκλήσεις που θέτει το σύγχρονο σχολείο.

Και τι ακριβώς μας λέει αυτή η έκθεση; Οτι έχουμε δημιουργήσει και απλώσει πάνω από την εκπαίδευση έναν μανδύα ομοιομορφίας (προγραμμάτων, εξετάσεων, διαδρομών), η οποία εν ονόματι της ισότητας καλύπτει ανόμοιους πληθυσμούς παιδιών με διαφορετικές ανάγκες. Αποτέλεσμα; Κάτω από την κάλυψή της οι ανισότητες να γίνονται πολύ μεγαλύτερες και αποθαρρυντικές για την εκπαιδευτική πορεία των παιδιών. Είναι σαν να διαθέτεις ένα μέγεθος παπούτσια για όλα ανεξαιρέτως τα παιδιά, εν ονόματι της ισότητας και της ομοιομορφίας. Θα καταλήξεις ότι κάποια παιδιά που μπορούν θα αγοράσουν τα δικά τους και μερικά που δεν μπορούν θα κυκλοφορούν ξυπόλυτα. Αυτό συμβαίνει με την ειδική αγωγή, αλλά αυτό συμβαίνει και με τη συνολική εκπαίδευση.

Το μεγαλύτερο πρόβλημα; Το είδαμε πρόσφατα στις πανελλαδικές εξετάσεις. Στις εκπαιδευτικές διαδρομές τα 8 στα 10 παιδιά δεν μπαίνουν στις σχολές που θέλουν και η πλειονότητα των σχολών δεν παίρνει τα παιδιά που θέλει. Και γι’ αυτά είχαμε μιλήσει στον Διάλογο. Η επαναλαμβανόμενη ένσταση γιατί να εισάγονται όσοι πήραν κάτω από τη βάση του 10, είναι ίδια με την απορία γιατί μερικά παιδιά να κυκλοφορούν ξυπόλυτα, ενώ υπάρχουν παπούτσια. Η πρόκληση επομένως για να αρχίσουμε να αναμορφώνουμε το σύστημα της εκπαίδευσης δεν είναι τι θα κάνουμε με τους «πρώτους», αλλά τι θα κάνουμε με τους «έσχατους».

Ο φοιτητής του 19 θα τα καταφέρει, δική μας έγνοια ο φοιτητής του 6. Τον περιμένει Καιάδας; Το προοδευτικό και ουσιαστικό σύγχρονο κριτήριο για τα εκπαιδευτικά συστήματα είναι αν μειώνουν στο εσωτερικό τους τις ανισότητες. Τους Φινλανδούς τούς θαυμάζουμε όχι γιατί έχουν τις καλύτερες επιδόσεις, αλλά γιατί έχουν τη μικρότερη ανισότητα.

efsyn