Ο ιός της αλλαγής

του Ηλία Βασιλειάδη

Τι μπορούμε να κερδίσουμε από μια πανδημία σαν αυτήν που ζούμε σήμερα; Τι θα αφήσει πίσω της μόλις περιοριστεί; Το βέβαιο είναι ότι αν υπάρχει κάτι που θα έπρεπε να αλλάξει μετά από μια τέτοια συνθήκη, είναι το υπόδειγμα των κυρίαρχων αντιλήψεων. Αυτό δεν σημαίνει ότι όντως θα σημειωθεί μια τέτοια αλλαγή, ίσως όμως τουλάχιστον ριζώσει ανεξίτηλα ο σπόρος της αμφισβήτησης όσων μας μάθανε να θεωρούμε ως δεδομένα και μη αναστρέψιμα. Ίσως, επιτέλους, αρχίσουμε να θέτουμε τις “απαγορευμένες” ερωτήσεις, για όσα υποτίθεται ότι είναι πλέον έξω από κάθε συζήτηση.

Το πρώτο μάθημα της πανδημίας, είναι ότι ο άνθρωπος είναι μεν το κυρίαρχο είδος στον πλανήτη, αλλά δεν είναι άτρωτος. Για την ακρίβεια, όση επιστημονική πρόοδος και να υπάρξει, είναι πολύ εύκολο να βρεθεί σε ένα εξοντωτικό για τον ίδιο σπιράλ πανικού και αδυναμίας να προσαρμοστεί επιτυχώς στις προκλήσεις που μπορεί να του θέσει το περιβάλλον του. Αυτό σημαίνει ότι, αν θέλει να βελτιώσει τις πιθανότητες μακροπρόθεσμης επιβίωσής του, θα πρέπει να διαφοροποιήσει ριζικά τις ενέργειές του σε σχέση με τη φύση και τα λοιπά έμβια όντα. Σε διαφορετική περίπτωση, οι καταστροφικές παρεμβάσεις του είναι νομοτελειακό ότι θα στραφούν τελικά εναντίον του. Όχι κάποτε, σε ένα μακρινό μέλλον, αλλά πιθανόν και αύριο. Είναι τραγική ειρωνεία το μέγεθος του προβλήματος το οποίο προκαλεί ένας ιός που προσβάλλει το αναπνευστικό, με τρόπο μετάδοσης ο οποίος θίγει τη βασική ιδιότητα που έχει καταστήσει το ανθρώπινο είδος κυρίαρχο: την ικανότητά του να συγκεντρώνεται, να επικοινωνεί και να συνεργάζεται σε μεγάλους αριθμούς. Και ταυτόχρονα, όσο οι άνθρωποι περιστέλλουν την υπερβολική δραστηριότητά τους σε βάρος του φυσικού περιβάλλοντος, για να αποφύγουν τον ιό, τόσο η φύση μοιάζει να ξανανιώνει και να ανανεώνεται, και μάλιστα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα.

Δεύτερον, η πανδημία ξεκαθαρίζει με τον πλέον κατηγορηματικό τρόπο κάτι που θα έπρεπε να είναι αυτονόητο: υπάρχουν τομείς της οργανωμένης κοινωνικής συνύπαρξης, όπως η δημόσια υγεία, που δεν μπορούν και δεν πρέπει να εκχωρούνται στην ιδιωτική πρωτοβουλία, την «πεφωτισμένη» επιχειρηματικότητα και τη δήθεν τέλεια ρυθμιστική δυνατότητα της ελεύθερης αγοράς. Όχι απλά είναι αναγκαίο οι αντίστοιχοι φορείς να ελέγχονται από το κράτος, αλλά θα πρέπει να απορροφούν και σημαντικότατο μέρος των κρατικών εισόδων για την καθοριστική ενίσχυσή τους. Ας αναλογιστούμε μόνο τι θα σήμαινε, με αφορμή την τρέχουσα κρίση, να επιλέγονται αυτοί που θα εξεταστούν και θα νοσηλευτούν με βάση την οικονομική τους επιφάνεια.

Ας σκεφτούμε, έστω και μια στιγμή, τι είδους διάλυση φέρνει στον κοινωνικό ιστό η αντίληψη ότι όλα μπορούν να ρυθμίζονται με γνώμονα τη μεγιστοποίηση του κέρδους.

Τρίτον, γίνεται για μία ακόμη φορά σαφές, μέσω μιας πρωτοφανούς κρίσης, ότι το μοντέλο του καπιταλισμού-καζίνο, της οικονομίας-φούσκας και των υπέρογκων κερδών για μια ελαχιστότατη μειοψηφία, δεν μπορεί να συνεχίζεται επ’ άπειρον και να θεωρείται νομοτέλεια. Μία μη ελεγχόμενη συνθήκη εμφανίζεται και είναι έτοιμο να τιναχτεί στον αέρα, ακριβώς επειδή στηρίζεται σε αέρα. Ούτε θα πρέπει να είναι αποδεκτό πλέον το κόστος να μετακυλίεται πάντοτε στη συντριπτική πλειοψηφία των αδυνάμων, προκειμένου να διαιωνίζεται αυτό το παρασιτικό σύστημα. Γι’ αυτό και απαιτείται όχι απλά η προσωρινή επιδοματική στήριξη των εργαζομένων στον ιδιωτικό τομέα και των ελεύθερων επαγγελματιών, αλλά η καθολική κάλυψή τους μέχρι να ξεπεραστεί ολοσχερώς η κρίση, σε όλα τα επίπεδα.

Τέταρτον, ένας θανατηφόρος ιός που μεταδίδεται με τη στοχειώδη ανθρώπινη επαφή, θα αλλάξει για καιρό βασικές ατομικές και κοινωνικές συνήθειες. Και όμως, ακόμα και σε αυτό υπάρχει ευκαιρία. Οι κανόνες ατομικής υγιεινής ίσως αρχίσουν επιτέλους να τηρούνται καθολικά, ενώ στις κοινωνικές συναναστροφές η έμφαση μπορεί να δοθεί στην ποιότητα αντί για την ποσότητα. Μπορούμε να καταλάβουμε ότι χρειαζόμαστε επενδύσεις σε ποιοτικότερες δημόσιες μεταφορές, χωρίς συνωστισμό, αλλά και σε νέες τεχνολογίες διευκόλυνσης βασικών καθημερινών συναλλαγών χωρίς φυσική παρουσία. Ότι διασκέδαση δεν σημαίνει στοίβαγμα 100 ατόμων σε 30 τετραγωνικά, ούτε διακοπές σημαίνουν εξαφάνιση κάθε κόκκου άμμου για να χωρέσουν όλοι στην ίδια παραλία. Ότι δεν χρειάζεται να συρρέουμε σαν κοπάδια σε οτιδήποτε διαφημίζεται και διαδίδεται ως «νέο» και «τέλειο». Αποστειρωμένη προσωπική και κοινωνική ζωή, με γάντια, μάσκες και εξοπλισμό αστροναύτη, προφανώς δεν γίνεται να υπάρξει, γιατί τότε δεν θα είναι ζωή. Μπορεί όμως να αλλάξει φιλοσοφία και προτεραιότητες, αναζητώντας την ουσία και απορρίπτοντας κάθε τι περιττό και επιφανειακό.

Ιστορικά, ο τρόπος που έχουμε διαχειριστεί την επόμενη μέρα ανάλογων κρίσεων δεν αφήνει μεγάλα περιθώρια αισιοδοξίας. Το σοκ που φέρνουν όμως τα πρωτοφανή μέτρα για την αντιμετώπιση του ιού, μας δείχνει τον δρόμο για να αναθεωρήσουμε πολλά από αυτά που θεωρούνται δεδομένα. Είναι ευκαιρία αφύπνισης για ριζικές αλλαγές. Το ζήτημα δεν είναι αν θα περάσει η κρίση, αλλά με ποιούς όρους θα διαμορφωθεί η επόμενη μέρα. Αν συνεχίσουμε στον ίδιο δρόμο, αν χάσουμε την ευκαρία να αλλάξουμε νοοτροπία, θα έχουμε ηττηθεί ανεπανόρθωτα. Όχι από τον ιό, αλλά - για μία ακόμη φορά- από τον εαυτό μας.

tvxs