του Ηλία Γκότση
Αυτό το κείμενο σχεδιαζόταν αρχικά να είναι επικεντρωμένο στη σημασία που έχει η «ψυχική ανθεκτικότητα σε δύσκολους καιρούς», καθώς η πανδημία επανέρχεται και μαζί όλες οι δυσκολίες και οι κίνδυνοι που συνοδεύουν αυτή την κατάσταση.
Ωστόσο τις τελευταίες εβδομάδες, με αφορμή τη χρήση μάσκας την προσοχή μου τράβηξε η εμφάνιση ενός, ευτυχώς περιθωριακού ακόμα, κινήματος ενάντια στις πολιτικές δημόσιας υγείας με αποτέλεσμα να μετατοπιστεί το κέντρο βάρους.
Διερευνώντας το διαδίκτυο ανακάλυψα ότι το κύμα αμφισβήτησης της ύπαρξης ή του κινδύνου που φέρει η πανδημία, δεν είναι ελληνικό φαινόμενο.
Κάθε άλλο, καθώς 2.300 θεωρίες συνωμοσίας και φήμες αναπτύχθηκαν παγκοσμίως, το τελευταίο διάστημα σχετικά με την εξάπλωση της Covid19.
Προφανώς, όπως συνάγουν και οι επιστήμονες αυτό το γεγονός έχει να κάνει με το φόβο και το ανοίκειο της πανδημίας, όπως και με το γεγονός ότι δεν διαθέτουμε ακόμα αποτελεσματικά επιστημονικά εργαλεία ελέγχου, πέρα από πρακτικές που συνδέονται με περιοριστικά μέτρα.
Αναφέρομαι στο φόβο και το ανοίκειο καθώς εκτιμώ πως πίσω από τις συχνά τραγελαφικές αλλά ωστόσο επικίνδυνες απόψεις κρύβεται μια δυσκολία αποδοχής του αδύναμου και ευάλωτου εαυτού μας.
Έτσι καθώς αδυνατούμε να επεξεργαστούμε νοητικά, ψυχικά, συναισθηματικά και πρακτικά μια συνθήκη που μας ξεπερνά, παρατηρείται μια επιστροφή σε εργαλεία κατανόησης και εμπειρίες που άλλοτε θα χλευάζαμε, καθώς ανήκουν σε ένα άλλο πολιτιστικό και ιστορικό πλαίσιο.
Λ.χ. Πιστεύω πως θεωρούμε τον εαυτό μας αρκετά μορφωμένο ή λογικό και πως μας φαίνεται ανόητη έως γελοία η ιδέα ότι το να πιούμε τα ούρα μιας ιερής αγελάδας, το να καταναλώσουμε σκόρδα, να πιούμε πόσιμο ασήμι ή λευκαντικά προκειμένου να προστατευτούμε από τον ιό, είναι μια καλή πρακτική!
Προφανώς κάποιοι/ες θα γελάσετε με αυτά τα παραδείγματα, αλλά ίσως να πιστεύετε ότι το 5G, ευθύνεται για τον ιό ή ότι τα «αγιασμένα κουταλάκια» δεν μεταδίδουν τη νόσο ή ακόμα ότι ορισμένοι χώροι είναι καθαγιασμένοι από το άγιο πνεύμα άρα απρόσβλητοι και αμόλυντοι.
Προσωπικά θεωρώ ότι στην πραγματικότητα οι θεωρίες συνωμοσίας και οι δοξασίες που ακούμε στη δύση και στη χώρα μας ελάχιστα μας κάνουν να απέχουμε από τους φτωχούς Ινδούς που πίνουν τα ούρα αγελάδας.
Αυτό που έχει ενδιαφέρον, ιδιαίτερα για τις θρησκευτικές τελετουργίες είναι ότι υποστηρίζεται ότι είναι ασφαλείς, όχι πάντα με επιστημονικά επιχειρήματα, αλλά περισσότερο μέσω μιας τυφλής πεποίθησης και ενός θρησκευτικού φανατισμού, διανθισμένου με μπόλικη δόση εθνικισμού. Αυτό ισχύει για τους περισσότερους ανθρώπους που εναντιώνονται στα μέτρα προστασίας, ενώ είναι ελάχιστες οι περιπτώσεις όπου ένας σοβαρός προβληματισμός αναπτύσσεται από ανθρώπους της εκκλησίας, οι οποίοι αναζητούν ένα τρόπο να συνεχιστούν οι θρησκευτικές πρακτικές δίχως να τίθεται σε κίνδυνο η δημόσια υγεία.
Που οφείλεται όμως αυτό το κύμα δοξασιών, μύθων, συνωμοσιών και άκαμπτων θεωριών που εμφανίζεται αυτή την περίοδο;
Ένα ιστορικό παράδειγμα για να μπορέσουμε να καταλάβουμε στην εποχή μας και τι ακριβώς συμβαίνει σήμερα είναι ο Μεσαίωνας.
Τότε οι άνθρωποι πίστευαν σε χιλιάδες δοξασίες, ξόρκια, μάγια και αιρέσεις. Αυτή η συνθήκη ερχόταν σαν φυσική συνέχεια των ασφυκτικά κλειστών κοινωνιών, της φτώχειας, της έλλειψης μόρφωσης, της δουλοπαροικίας και βέβαια του ασφυκτικού ελέγχου της εκκλησίας.
Το αποτέλεσμα ήταν να κυριαρχεί ο ανορθολογισμός, ο φόβος, η φτώχεια, η λατρεία στην δύναμη του ηγεμόνα, η απόλυτη πίστη στο θεό και τη μεταφυσική, δίχως καμία σύνδεση με την δυνατότητα που είχαν οι άνθρωποι να εξεγερθούν και να αλλάξουν τις συνθήκες διαβίωσης τους.
Στον Μεσαίωνα χρειάστηκε τελικά μια μεγάλη πανδημία όπως η πανούκλα που ενώ αρχικά ενέτεινε τις δοξασίες, τροποποίησε σταδιακά τις αντιλήψεις των ανθρώπων για τη ζωή και το θάνατο, για να έρθουν εκατοντάδες χρόνια αργότερα η αναγέννηση και ο διαφωτισμός, που δημιούργησαν τις προϋποθέσεις για τις μεγάλες επαναστάσεις από το 1789 έως και τα μέσα του 20ου αιώνα.
Σήμερα παρατηρούνται αντίστοιχα φαινόμενα: η έλλειψη ελπίδας για την αλλαγή και τον μετασχηματισμό της κοινωνίας, η αδυναμία ψυχικής επεξεργασίας, η έλλειψη ενός ισχυρού συλλογικού φαντασιακού συνδέονται συχνά με την μαγεία, τη θρησκοληψία και την ειδωλολατρία. (Θα είναι χρήσιμο να διαχωριστεί η θρησκοληψία από την πίστη, αφού ανεξάρτητα από τις προσωπικές πεποιθήσεις μας, είναι γεγονός ότι αυτά τα δυο φαινόμενα δεν συνδέονται σε κάθε περίπτωση). Όλες αυτές οι μορφές επένδυσης σε ένα υπερβατικό μέλλον αποτελούν στην πραγματικότητα παραλλαγές της μεταφυσικής.
Ποιοι αποτελούν όμως το ιδιόμορφο μωσαϊκό των υποστηρικτικών του ανορθολογισμού;
Ανάμεσα στους θαυμαστές των συνωμοσιών θα βρει κανείς ανθρώπους που είναι ψυχικά ασταθείς, άλλους που είναι λάτρεις του έθνους και πολέμιοι της νέας τάξης, απολίτικους αντικρατιστές που συνδέονται με επίσημα ή ανεπίσημα χριστιανικά ή άλλα θρησκευτικά δόγματα, σκεπτικιστές και ανορθολογιστές που πιστεύουν σε ψευδο-επιστημονικές θεωρίες, εχθρούς των εμβολίων, μέλη αιρέσεων κ.α. Το κοινό τους σημείο εκτιμώ πως είναι ότι δεν μπορούν να συνειδητοποιήσουν και να αποδεχτούν το απρόβλεπτο και το ανοίκειο με το οποίο μας φέρνει σε επαφή η πανδημία, ας είναι στην πραγματικότητα μια κοινή συνθήκη στην ανθρώπινη ιστορία, και αναζητούν εναγωνίως ένα τρόπο να ενισχύσουν μια ασταθή ψυχική ανθεκτικότητα.
Καταρχάς, πριν ψυχολογικοποιήσουμε το φαινόμενο, να ξεκαθαρίσουμε ότι ειδικότερα για τη χώρα μας, αλλά εκτιμώ πως και σε άλλες χώρες, εξαιρετικά σημαντικό ρόλο για την ενίσχυση των συνωμοσιολόγων κάθε λογής παίζουν οι παλινωδίες των πολιτικών καθώς η προφανής εξυπηρέτηση επιχειρηματικών συμφερόντων εκ μέρους τους, όπως και ο υπαρκτός κίνδυνος να αξιοποιηθεί η πανδημία για την επιβολή και την ενίσχυση αντι-δημοκρατικών πολιτικών. Ενδεικτική είναι η παράλογη και έωλη άποψη ενός υπουργού ότι ο ιός δεν κολλά στα σύντομα ταξίδια με το πλοίο, άρα δικαιούται να αυξήσει την πληρότητα, όπως ζητούσαν οι εφοπλιστές!
Ωστόσο είναι διαφορετική συνθήκη ένας φόβος και μια ανησυχία που συνδέεται με μια ορθολογική ή πολιτική ανάλυση από παράλογες αντιδράσεις που συνδέονται με την μεταφυσική, τις δοξασίες ή τις συνωμοσίες.
Λ.χ θα μπορούσαμε κατανοούμε και υποστηρίζουμε το πώς αυτή η πρωτόγνωρη συνθήκη ενισχύει μια κουλτούρα συλλογικότητας και αυτό-οργάνωσης από τα κάτω, (όπως πράγματι έχει συμβεί, έστω κατ’ εξαίρεση σε πολλές χώρες του κόσμου, όταν οι φτωχοί αφήνονται να πεθάνουν αβοήθητοι ή όπως συνέβη στην χώρα μας σε ορισμένα στρατόπεδα προσφύγων, αλλά μοιάζουν ακατανόητες οι θυμικές αντιδράσεις που οδηγούν σε άρνηση της πραγματικότητας, που κατά τη γνώμη μου συνδέονται με μια συναισθηματική, ψυχική και πολιτική ανωριμότητα.
Ένας ακόμα βασικός λόγος που ενισχύει τις σύγχρονες δοξασίες είναι ότι ο 20ος αιώνας με τις αποτυχημένες, σε μεγάλο βαθμό, κοινωνικές επαναστάσεις που δεν οδήγησαν σε ένα επίγειο παράδεισο, οδήγησε σε μια απομάγευση και απομυθοποίηση των θεωριών που προσκαλούν στην ενεργή συμμετοχή μας στα κοινά και στην ικανότητά μας να διαμορφώσουμε το μέλλον μας. Έτσι σήμερα βρισκόμαστε σε ένα κενό νοήματος, εκτονώνοντας την οργή και το θυμό μέσα μέσα από ανέξοδες διακηρύξεις «αντίστασης», στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, οι οποίες ωστόσο, καθώς προστίθενται η μια δίπλα στην άλλη δημιουργούν αυτό που ονομάζουμε στη θεωρία ένα «συλλογικό έγγραφο» που προωθεί τον φόβο και τον σκοταδισμό, κάτι που αποτελεί το φυσικό σύμμαχο των πολιτικών, που τόσο μοιάζουν επιφανειακά να απωθούν τους τις συντάκτες/τριες αυτών των κειμένων.
Στο τελευταίο μου βιβλίο, την ΟΝΕΙΡΟΤΟΠΙΑ, ένα βιβλίο για τις αφηγήσεις σχετικά με τη ψυχική ανθεκτικότητα, υποστήριξα ότι ένας δρόμος για να έρθουμε σε επαφή με την ψυχική δύναμη να αντέξουμε αυτή την πρωτόγνωρη εμπειρία, είναι να συνδεθούμε με τον εαυτό μας να κατανοήσουμε την πηγή και την προέλευση του φόβου και του θυμού, να ανακτήσουμε τον έλεγχο της καθημερινής μας ζωής όσον αφορά τα συναισθήματα και τις σχέσεις μας και να οδηγηθούμε τελικά σε μια επανασύνδεση με τους άλλους.
Μέσα από αυτή την οπτική η ψυχική ανθεκτικότητα δεν συνδέεται με την καταφυγή στο μεταφυσικό, τις δοξασίες και τις θεωρίες συνωμοσίας, ούτε με την άρνηση και τον αγνωστικισμό, αλλά με την αποδοχή της ευαλωτότητας, με την φροντίδα και την εμπερίεξη του αδύναμου εαυτού μας.
Θα ήθελα να κλείσω αυτό το κείμενο με ένα απόσπασμα από τις πολλές αφηγήσεις που περιέχονται στο βιβλίο:
«Έχοντας πολύ ελεύθερο χρόνο στη διάθεση μου αφού η δραστηριότητα μου είχε αναγκαστικά περιοριστεί σημαντικά, περνούσα τις ώρες μου συνομιλώντας με τον εαυτό μου, προσπαθώντας να κατανοήσω όλη αυτή την εμπειρία και τι θα μπορούσε να σηματοδοτεί. Πότε πότε διαφωνούσαμε, λίγες φορές συγκρουστήκαμε, κυρίως, όμως, τον κανάκευα, τον φρόντιζα, του αναγνώριζα το πόσο παλληκαρήσια τα κατάφερε, ένιωθα περήφανη για εκείνον. Και του το έλεγα με ένα τεράστιο χαμόγελο που φώτιζε τα μάτια μου! Κι όταν άκουσα λίγο πιο προσεκτικά τι είχε να μου πει, τότε κατάλαβα. Αυτή η ασθένεια είχε έρθει για να με διδάξει κάτι, για να με αφυπνίσει, για να με κάνει να δω όλα εκείνα που χρειαζόμουν να αλλάξω, για να με φέρει σε επαφή με ανάγκες από χρόνια αγνοημένες.»
Ίσως αυτά τα λόγια μας προσκαλούν σε αντίστοιχες μετακινήσεις. Αντί να χάνουμε πολύτιμο χρόνο, αντί να σπαταλιόμαστε σε παράλογες διαμάχες σχετικά με τα μικροτσίπ (!) που θα κρύβονται στα εμβόλια που θα παρασκευαστούν, ας βρούμε το θάρρος να επιστρέψουμε στον καταπονημένο μας εαυτό, ας ακούσουμε επιτέλους τι έχει να μας διδάξει για την σημασία της ανθρώπινης ζωής, για την προστασία της φύσης αυτή η πανδημία!
Υ.Σ Ο λόγος που συμπεριλαμβάνω την προστασία της φύσης δεν οφείλεται απλά σε μια οικολογική αντίληψη, αλλά γιατί όπως σημειώνουν πολλές έγκυρες επιστημονικές μελέτες η εμφάνιση πανδημιών συνδέεται με την τεράστια καταστροφή που επιφέρει η ανθρώπινη δραστηριότητα στο φυσικό περιβάλλον!
κουτι πανδωρας
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου