Τσερνομπίλ, τριάντα χρόνια μετά

του Νίκου Σαραντάκου

Συμπληρώνονται σήμερα, 26 Απριλίου, τριάντα χρόνια από το ατύχημα στον πυρηνικό σταθμό του Τσερνομπίλ, στην τότε ΕΣΣΔ, σήμερα στην Ουκρανία αλλά κοντά στα σύνορα με τη Λευκορωσία. Γνωρίζοντας περίπου το προφίλ των αναγνωστών του ιστολογίου, στοιχηματίζω πως οι περισσότεροι θυμάστε τα γεγονότα, και περιμένω άλλωστε στα σχόλια να διαβάσω πώς εσείς βιώσατε τα του ατυχήματος -ωστόσο δεν βλάφτει μια σύντομη υπενθύμιση. 

Το ατύχημα συνέβη στον αντιδραστήρα αριθ. 4 του σταθμού παραγωγής ενέργειας στις 1 τα ξημερώματα του Σαββάτου 26 Απριλίου 1986 -αυτά με την τοπική ώρα, οπότε στη Δυτική Ευρώπη ήταν ακόμα 25 Απριλίου. Γινόταν δοκιμή μιας στροβιλογεννήτριας και σημειώθηκε έκρηξη, με αποτέλεσμα ο πυρήνας του αντιδραστήρα να έρθει σε επαφή με το εξωτερικό περιβάλλον. Ξέσπασε πυρκαγιά και εκλύθηκε ραδιενέργεια. Το ατύχημα στοίχισε άμεσα τη ζωή σε 31 ανθρώπους, εργαζόμενους του σταθμού (δύο σκοτώθηκαν κατά την αρχική έκρηξη) και πυροσβέστες. Οι  μακροπρόθεσμες επιπτώσεις της έκλυσης ραδιενέργειας στην αύξηση καρκίνων και λευχαιμιών είναι δυσκολότερο να υπολογιστούν -η Βικιπαίδεια αναφέρει εκτίμηση για 5.000 καρκίνους σε όλη την Ευρώπη.

Οι αρχές άργησαν να συνειδητοποιήσουν την έκταση του ατυχήματος και να το ανακοινώσουν. Η κοντινή πόλη Πριπυάτ εκκενώθηκε την επόμενη μέρα, υποτίθεται προσωρινά. Το ραδιενεργό νέφος μέσα στις επόμενες μέρες κινήθηκε προς την Δυτική και τη Νότια Ευρώπη, προκαλώντας πανικό.

Πριν προχωρήσω, να πω ότι κανονικά το τοπωνύμιο τονίζεται στην παραλήγουσα: Τσερνόμπιλ. Ωστόσο, τουλάχιστον στην Ελλάδα, πιο πολύ ακούστηκε ο τύπος «Τσερνομπίλ», μετά ο τύπος «Τσέρνομπιλ» και πολύ λιγότερο ο «Τσερνόμπιλ». Τιμής ένεκεν, στο άρθρο υιοθετώ τον «λανθασμένο» τύπο που χρησιμοποιούσαμε τότε.

Το Πάσχα του 1986 ήταν, όπως και το φετινό, αργοπορημένο. Το 1986 έπεσε στις 4 Μαϊου και το θυμάμαι με λαμπρό ήλιο. Το νέφος έφτασε στην Ελλάδα εκείνες τις μέρες, και κάθισε ως τις 9 Μαϊου. Πάρθηκαν μέτρα όπως απαγόρευση παραγωγής γάλατος και γαλακτοκομικών, καθώς και συστάσεις για αποφυγή κάποιων λαχανικών. Οι μανάβηδες έβαζαν ταμπέλες ότι τα λαχανικά τους είχαν μαζευτεί πριν από το Πάσχα, αλλά ο κόσμος δεν αγόραζε. Τα κορόμηλα τα είχαμε τότε βαφτίσει «τσερνομπίλια», και το ανέκδοτο έλεγε ότι οι Κνίτες είχαμε γραμμή να τα τρώμε μαζικά και επιδεικτικά για να δείξουμε ότι δεν υπάρχει κίνδυνος από τη μεγάλη σοσιαλιστική πατρίδα.

Πάντως, ενώ είναι αλήθεια ότι ο Ριζοσπάστης και οι οπαδοί του ΚΚΕ, θέλοντας να υπερασπιστούν τη Σοβιετική Ένωση υποβάθμιζαν τον κίνδυνο από το ραδιενεργό νέφος, τόσο η κυβέρνηση (του ΠΑΣΟΚ) όσο και οι φιλικές της εφημερίδες επίσης προσπαθούσαν να καθησυχάσουν τον πληθυσμό -χαρακτηριστικό παράδειγμα το πρωτοσέλιδο του Βήματος ανήμερα του Πάσχα.

Για κάμποσο καιρό μιλούσαμε όλοι για το καίσιο και το στρόντιο -έβγαλε κι ο Άκης Πάνου το «Ιώδιο καίσιο στρόντιο» και τ’ απαθανάτισε.

Ωστόσο, στη Βικιπαίδεια βλέπω ότι τα στατιστικά στοιχεία δεν δείχνουν αύξηση στον αριθμό των καρκίνων του θυρεοειδούς ή των λευχαιμιών, αλλά ότι έγιναν 2500 εκτρώσεις από γονείς που φοβήθηκαν τις επιπτώσεις της ραδιενέργειας στο έμβρυο. Βέβαια, για ασθένειες οπως ο καρκίνος, τα 30 χρόνια ίσως δεν είναι αρκετό διάστημα για να φανεί το πλήρες φάσμα των συνεπειών.

Το ατύχημα του Τσερνομπίλ ήταν το πρώτο που το κατέταξαν στην κατηγορία 7 της κλίμακας των ατυχημάτων, την ανώτερη που υπάρχει. Ύστερα ήρθε κι η Φουκουσίμα, που κι αυτή στην ίδια κατηγορία κατατάσσεται. Προσωπικά, θεωρώ ότι τα ατυχήματα αυτά μάλλον συνηγορία για την πυρηνική ενέργεια αποτελούν παρά για την εγκατάλειψή της, αλλά εγώ είμαι μεροληπτικός διότι είμαι υπέρ της πυρηνικής ενέργειας. Όσοι είναι εναντίον, αλλά και εναντίον των «βιομηχανικών» ανανεώσιμων πηγών, πρέπει να δώσουν το καλό παράδειγμα περικόπτοντας γενναία την ατομική τους κατανάλωση ενέργειας.

Αλλά εμείς εδώ λεξιλογούμε και το Τσερνομπίλ ή Τσερνόμπιλ έχει ψωμί κι από αυτή την άποψη. Το τοπωνύμιο είναι σύνθετο από το τσέρνο (μαύρο) και μπιλ (φύλλο). Αλλά τσερνόμπιλ λέγεται στα ουκρανικά και μια ποικιλία του φυτού Artemisia vulgaris, της αψιθιάς ή αψίνθου, ενός φυτού που απο την αρχαιότητα ήταν γνωστό για τις θεραπευτικές του χρήσεις -και που από τα φύλλα του παράγεται το αψέντι, οινοπνευματώδες ποτό που θεωρήθηκε κοινωνική πληγή στη Γαλλία στο γύρισμα του εικοστού αιώνα -κι έτσι η «πράσινη νεράιδα» απαγορεύτηκε το 1915 στη Γαλλία και την ίδια εποχή σχεδόν σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες -αν και εδώ και μερικά χρόνια έχει επιτραπεί ξανά η παραγωγή και πώληση αψεντιού, πιθανώς όμως σε πιο λάιτ μορφή -τώρα που γράφω πίνω λίγο, κάτι σαν παστίς είναι, όμως πράσινο.

Διαβάζω σε ένα εντυπωσιακό άρθρο του Γ. Ντελόπουλου στο περιοδικό Γλωσσολογία (1986-7, υπάρχει ονλάιν), ότι η λέξη άψινθος υπάρχει και στην Αποκάλυψη του Ιωάννη (8.10-11):

Καὶ ὁ τρίτος ἄγγελος ἐσάλπισεν· καὶ ἔπεσεν ἐκ τοῦ οὐρανοῦ ἀστὴρ μέγας καιόμενος ὡς λαμπάς͵ καὶ ἔπεσεν ἐπὶ τὸ τρίτον τῶν ποταμῶν καὶ ἐπὶ τὰς πηγὰς τῶν ὑδάτων. καὶ τὸ ὄνομα τοῦ ἀστέρος λέγεται ὁ Ἄψινθος. καὶ ἐγένετο τὸ τρίτον τῶν ὑδάτων εἰς ἄψινθον͵ καὶ πολλοὶ τῶν ἀνθρώπων ἀπέθανον ἐκ τῶν ὑδάτων͵ ὅτι ἐπικράνθησαν.

Στη μετάφραση του Γ. Σεφέρη:

Και σάλπισε ο τρίτος άγγελος· κι έπεσε από τον ουρανό ένας μεγάλος αστέρας που καίγουνταν ωσάν λαμπάδα, κι έπεσε στο τρίτο από τους ποταμούς και στις πηγές των νερών.

Και το όνομα του αστέρα το λένε «ο Άψινθος»· και το τρίτο από τα νερά έγινε αψίνθι και πέθαναν άνθρωποι πολλοί από τα νερά που έγιναν φαρμάκι.

Άψινθος, δηλαδή Τσερνομπίλ, ο αστέρας που έπεσε από τον ουρανό και καιγότανε σαν λαμπάδα. Τσερνομπίλ, που μόλυνε τα νερά και πέθαναν πολλοί άνθρωποι -άντε να μην ανατριχιάσεις με τη σύμπτωση.

ΥΓ Υπάρχει κι ένα άλλο Τσερνομπίλ και αυτό μου έχει κάνει μεγάλη ζημιά. Ιός του Τσερνομπίλ ονομάστηκε ένας ιός που χτύπησε τους υπολογιστές όλου του κόσμου ανήμερα της δεκάτης επετείου του ατυχήματος, τον Απρίλιο του 1996. Θύμα του κι εγώ, και μιαν εργασία που είχα στα σκαριά και την έχασα (οι άντρες δεν παίρνουν μπακάπ, ως γνωστόν) ακόμα δεν την έχω ξαναγράψει.

πηγή: sarantakos.wordpress.com