Οι Απόκριες και το τραύμα της απώλειας του παραδείσου

«Στην πραγματικότητα οι Απόκριες αποτελούν το πιο κοντινό στην ανθρώπινη φύση τελετουργικό-και το πιο αρχαίο, με τις πιο πηγαίες καταβολές. Το γεγονός ότι ακόμα υπάρχει, και ότι ακόμα διατηρεί τα βασικά του στοιχεία είναι εκπληκτικό-και αισιόδοξο αν σκεφτεί κανείς την κατά τα λοιπά ηγεμονική αποκοινωνικοποίηση»

του Αντρέα Μπεντεβή

Αντιστρέφομαι τις κοινότοπες εκφράσεις που υποβιβάζουν τις Απόκριες σαν μια απλή αντίθεση στην κυρίαρχη υποκρισία των κατανεμημένων κοινωνικών ρόλων όλων των υπόλοιπων ημερών. Αυτή η γιορτή με τα έθιμα της έρχεται από πολύ πολύ παλιά για να την εξαντλήσει κανείς με τα εφήμερα σημερινά δεδομένα. Συμπορεύεται με την αρχή της ανθρώπινης κοινωνίας-και συνδέεται με το πρωταρχικό τραύμα, ακόμα και πίσω από την ανθρώπινη κοινωνία, το τραύμα της απώλειας του παραδείσου. Της πτώσης από εκείνο το όλον. Που είναι, αλλά και δεν είναι μονάχα αυτός, ο χριστιανικός παράδεισος.

Η έννοια της ολότητας, της τελειότητας, ο αποχωρισμός από αυτήν, δεν είναι χριστιανική. Συναντάται, με την μια ή άλλη μορφή, σε όλες τις θρησκείες, σε όλα τα φιλοσοφικά στερεώματα-κυριαρχεί ακόμα περισσότερο στην εποχή μας, μια εποχή- μεταίχμιο στον ιστορικό κύκλο της εξέλιξης σε όλα τα επίπεδα.

Την πτώση από του Κρόνου από τον Ήλιο γιόρταζαν στα Σατουρνάλια και τα Λουπερκάλια στην αρχαία Ρώμη-με όργια και με κρασοκατάνυξη. Την άλλη όψη της λογικής, την απογυμνωμένη ανθρώπινη έξη γιόρταζαν στα Διονύσια ντυμένοι με προβιές ζώων οι αρχαίοι Έλληνες. Στην πραγματικότητα οι Απόκριες αποτελούν το πιο κοντινό στην ανθρώπινη φύση τελετουργικό-και το πιο αρχαίο, με τις πιο πηγαίες καταβολές. Το γεγονός ότι ακόμα υπάρχει, και ότι ακόμα διατηρεί τα βασικά του στοιχεία είναι εκπληκτικό-και αισιόδοξο αν σκεφτεί κανείς την κατά τα λοιπά ηγεμονική αποκοινωνικοποίηση. Αλλά γιατί, όμως, υπάρχει;

Μάλλον επειδή η συλλογική ευτυχία είναι τελικά άπιαστη. Μια ουτοπία. Καμία θρησκεία, και καμία φιλοσοφία, δεν κατάφερε να απαντήσει σε ένα οριακό, στο πιο οριακό, ερώτημα: Τι είναι ζωή, τι μη ζωή-και τι το ανάμεσο τους; Πέρα από την καθεαυτή εξασφάλιση της υλικής επιβίωσης-που και αυτή είναι ζητούμενο εν έτει 2017-ίσως ο άνθρωπος υποφέρει απλώς επειδή νιώθει σαν ένα κομμάτι μονάχο του πεταμένο στον κόσμο, ένα κομμάτι μιας αλλοτινής ενότητας. Δεν μπορεί να είναι εκείνος/η και ένας άλλος/η ταυτόχρονα. Δεν μπορεί να είναι εδώ και εκεί ταυτόχρονα. Στο πριν και στο τώρα. Το κρυφτό πίσω από μια άλλη περσόνα μοιάζει ευκαιρία για μια μικρή στιγμή όπου σε αυτό το αδιέξοδο ανοίγει μια ρωγμή.

Η κορυφαία προσπάθεια του ανθρώπινου πνεύματος να απαντήσει σε αυτό το ερώτημα, η διαλεκτική, επιχείρησε να ρηγματώσει το αδιέξοδο από ορθολογική σκοπιά: να πάει πέρα από το εδώ και από το εκεί. Από το τώρα και το πριν. Οριοθετώντας τα πάντα μέσα σε μια συνέχεια, εντός της οποίας και η ανθρώπινη ύπαρξη έτσι μονάχα αποκτά υπόσταση και νόημα. Το βασίλειο της ελευθερίας είναι το βασίλειο της αναγκαιότητας.

Οι πιο ενστιχτώδεις απαντήσεις, από την άλλη μεριά, δίνονται με την μεταμφίεση, την έκσταση και την αναζήτηση μιας απρόσωπης και άχρονης περσόνας. Ο χορός και η σκοτεινή μεριά, κοντά στον θάνατο και ακριβώς στα όρια του-αυτός είναι ο Διόνυσος. Κι όμως, είναι ζωή, εκεί που ακριβώς σμίγει με τον θάνατο, εκεί που σμίγει ο Χειμώνας με την Άνοιξη. Αυτή είναι η γιορτή-ή η υπόμνηση ότι το ερώτημα παραμένει ενεργό, απλώς κάνουμε ότι δεν το βλέπουμε τον υπόλοιπο καιρό-που έφτασε μέχρι σήμερα σαν Απόκριες.

Η υπέρβαση των δυνάμεων που παλεύουν κοσμικά, το καλό με το κακό, η ζωή με τον θάνατο, ο χόρος και ο χρόνος εις βάρος της κάθε μεμονωμένης ύπαρξης, τελικά η διαλεκτική με τον χορό, δεν πρόκειται να απαντηθούν ποτέ, απλώς επειδή δεν είναι προς απάντηση αλλά προς διερεύνηση: ''Το ποίημα λάμπει από τις σβησμένες του λέξεις'' λέει κάπου ο Ρίτσος, δηλαδή ίσως η αδυναμία μας να ορίσουμε εκείνο ακριβώς που θέλουμε ή που πρέπει, όπως το θέλουμε και όπως του πρέπει, να είναι που κινεί την ζωή την δική μας και των άλλων μπροστά με αλλεπάλληλες και ανεπίλυτες αντιθέσεις-η ισορροπία εντός αυτών των αντιθέσεων, όπως και η διαχείριση της πτώσης, είναι το ποίημα.

*Το κείμενο αναδημοσιεύεται από τη σελίδα του Ανδρέα Μπεντεβή στο facebook. Ο τίτλος και η φωτογραφία είναι παρεμβάσεις του LEFT.gr