Τρέλα και στρατηγική

Τι λείπει απ' τη σημερινή Τουρκία και στρέφει το βλέμμα προς την υστερία;

του Δημήτρη Σεβαστάκη

Ο Ερντογάν είναι στα όρια της τρέλας; Κάποιοι αναλυτές ισχυρίζονται: η διαρκής πολεμοκάπηλη κλιμάκωση της ρητορικής του, τα διάφορα μέτωπα που ανοιγοκλείνει υποδηλώνουν τη μεγάλη ψυχική αστάθεια. Εν τούτοις πίσω απ' τους αυτοκρατορισμούς και τα συμπλέγματα, φαίνεται ότι υπάρχει ένα εύφορο πολιτιστικό υπόστρωμα σε μεγάλα λαϊκά τμήματα αλλά και σε τμήματα της ελίτ της γειτονικής μας χώρας που ευνοεί την επιθετική ρητορική, τον ανορθολογισμό στην εξωτερική πολιτική, αλλά και ευνοείται απ' αυτήν την επιθετικότητα.

Φαίνεται ότι η Τουρκία, που τα τελευταία είκοσι πέντε χρόνια περνάει σταδιακά στην ισλαμοκεντρική συγκρότηση της ταυτότητάς της (περιλαμβάνω και τον Ερμπακάν ως πρόδρομο φαινόμενο), χρειάζεται να ενσωματώσει στον στρατοκρατικό χαρακτήρα τής διοίκησης και της πολιτικής της παράδοσης τη θρησκευτικότητα. Είναι όμως θρησκευτική η ισλαμομεταστροφή ή ένας βολικός, εύπλαστος, λαϊκιστικός ριζοσπαστισμός που βρίσκει αυλάκι, που βρίσκει τα «φτιαγμένα» αφτιά που θα τον καταναλώσουν;

Τι λείπει απ' τη σημερινή Τουρκία και στρέφει το βλέμμα προς την υστερία; Τι οδηγεί στην αναστροφή από τον σοβαρό παραγωγικό εκσυγχρονισμό των τελευταίων ετών, ο οποίος διαμόρφωσε μια νεοφώτιστη αστική τάξη, ας πούμε, ευρωπαϊκών φιλοδοξιών; Ο λαϊκός κόσμος ποθεί κάτι μεγάλο, κάτι οδηγητικό και ο μεσσιανισμός αυτό το πληροί. Εκείνο που με ανησυχεί είναι ότι πιθανόν η μαζική μεταστροφή προς την κατασκευή μεσσία θα ακολουθηθεί κι απ' την αναζήτηση του ρόλου του μάρτυρα. Ενας ακραίος και τρομακτικός, διπλός ρόλος, διασπαρμένος στην κοινωνία, όχι πάντα στα χαμηλότερα μορφωτικά και ταξικά στρώματα.

Ο ρόλος του μεσσία στην αμοιβαιότητα με τον ρόλο του μάρτυρα αναλαμβάνει και πακετάρει όλα τα αδιέξοδα που δημιουργεί το σύστημα της χώρας. Ο Ερντογάν έχει αργό και βαρύ βάδισμα, μεγαλόσχημη ρητορική πατέρα ή προφήτη, «μεταμφιέζει» σε δυνητικό μάρτυρα ένα κοριτσάκι, αγαπάει μια παρωχημένη, μεγαλοπρεπή αρχιτεκτονική. Χρησιμοποιεί όλες τις στερεότυπες υποδηλώσεις.       

Το παλάτι του στην Αγκυρα έχει μια χωρική οίηση ανάλογη με το κτιριακό καθεστώς του Τσαουσέσκου. Μην ξεχνάμε ότι αρχιτεκτονική είναι και η μεγαλειώδης, λόγια υλοποίηση της στέγης που πραγμάτωσε μαζικά το μοντέρνο κίνημα, αλλά αρχιτεκτονική είναι συγχρόνως και μια πλανητική φαντασίωση. Ανακατασκευάζει τον κόσμο.       

Υπάρχει μια φωτογραφία του Χίτλερ τον Φεβρουάριο του 1945, στις παρυφές της πτώσης του Βερολίνου και του θανάτου του, που κοιτάζει σκυφτά τη μακέτα της προς ανοικοδόμηση γενέθλιας πόλης του, Λιντς.

Την είχε σχεδιάσει ο αρχιτέκτονας Χέρμαν Γκίσλερ. Εξάλλου ο επίσης αρχιτέκτονας Σπέερ ήταν ο τεχνικός ηγέτης του Γ' Ράιχ και αντλούσε τη δύναμή του απ' τη σαγηνευτική επιρροή που ασκούσαν στον Χίτλερ οι κατασκευές του. Τα αρχιτεκτονικά θέματα που ζωγράφιζε ο ίδιος ο Χίτλερ, τα σχέδια και οι μακέτες που ο Σπέερ οργάνωνε αποτελούσαν μορφή του υπερεγώ.

Ο Ερντογάν, παλεύοντας με τα οθωμανικά φαντάσματα, γίνεται το ταλαντούχο τέκνο του τουρκικού ανορθολογισμού, της τουρκικής αμφιθυμίας. Στην Τουρκία συμβαίνει αυτό που με διαφορετικό τρόπο συμβαίνει ευρύτερα. Μια μεγάλη ασύμμετρη μετακίνηση στην πολιτιστική καταληψία. Οι στρατηγικοί αναλυτές δυσκολεύονται...

left