Δημοκρατία και διαφθορά

Αν το «θαυματοποιό» αόρατο χέρι της οικονομίας, κατά Smith, μεταμορφώνει το ιδιωτικό συμφέρον σε δημόσιο αγαθό, το ορατό χέρι του συστήματος παρεισφρέει στον δημόσιο βίο, μετατρέποντας κρατικές λειτουργίες και δημόσια αξιώματα σε θύλακες διαφθοράς και μέσα εξυπηρέτησης ιδιωτικών συμφερόντων.

της Φωτεινής Βάκη

Τον μακρινό 18o αιώνα, ο Bernard Mandeville εκδίδει τον «Μύθο των Μελισσών», που ανακηρύσσεται σε «αποδιοπομπαίο τράγο» της γραμματείας και η έκδοσή του απαγορεύεται διά νόμου το 1723 με την κατηγορία της διασποράς «ακόλαστων» θέσεων που προκρίνουν «την πολυτέλεια, τη φιλαργυρία, την αλαζονεία και όλες τις φαυλότητες ως αναγκαίες για τη δημόσια ευημερία». Οι ατομικές φαυλότητες και η ηθική διαφθορά μεταλλάσσονται σε δημόσια πλεονεκτήματα και στα «λύτρα» που οφείλει να καταβάλει η ιστορία στην έλευση της «θαυμαστής» κοινωνίας του εμπορίου. «Η φαυλότητα της σπατάλης», γράφει ο Mandeville, «κάνει την καμινάδα να καπνίζει και τους εμπόρους να χαμογελούν».
Θέτοντας τον αναγνώστη ενώπιον του διλήμματος μεταξύ της Σκύλλας μιας «πτωχής πλην τιμίας» κοινωνίας και της Χάρυβδης μιας «ακόλαστης πλην ευημερούσας», ο Mandeville θρυμματίζει την αυταπάτη περί του «ηθικού καπιταλισμού» και προαναγγέλλει το «μετριοπαθέστερο» αόρατο χέρι του Adam Smith. Το τελευταίο γίνεται το ρητορικό σχήμα ή η μεταφορά του μηχανισμού της αγοράς που -ω του θαύματος- μετουσιώνει το ίδιον συμφέρον του ατόμου σε προσφορά στην κοινωνία. Το «κακό» επιστρατεύεται υπέρ του «καλού» και το ιδιωτικό συμφέρον υπηρετεί το δημόσιο αγαθό.
Η παραπάνω σύντομη περιδιάβαση στις φιλοσοφικές ατραπούς του 18ου αιώνα δεν αποσκοπεί απλώς να υπενθυμίσει το αυτονόητο: ότι ο ηθικός καπιταλισμός είναι οξύμωρο και η διαφθορά είναι συστατικό στοιχείο της αναπαραγωγής του σε όλες τις οβιδιακές μεταμορφώσεις του. Αποσκοπεί κυρίως να δείξει ότι η «επιδημία» σκανδάλων που ενέσκηψε και αποτέλεσε μια από τις εγχώριες αιτίες της ελληνικής τραγωδίας, που εξαέρωσε ένα τέταρτο του εθνικού πλούτου, καταδίκασε στη φτώχεια την ελληνική κοινωνία και υποθήκευσε το μέλλον των νεότερων γενεών, συνιστά μια αντεστραμμένη -αν όχι «διεστραμμένη»- ανάγνωση του αόρατου χεριού.
Αν το «θαυματοποιό» αόρατο χέρι της οικονομίας, κατά Smith, μεταμορφώνει το ιδιωτικό συμφέρον σε δημόσιο αγαθό, το ορατό χέρι του συστήματος παρεισφρέει στον δημόσιο βίο, μετατρέποντας κρατικές λειτουργίες και δημόσια αξιώματα σε θύλακες διαφθοράς και μέσα εξυπηρέτησης ιδιωτικών συμφερόντων.
Το σκάνδαλο Novartis, αυτό το «νόθο τέκνο» του οποίου την πολιτική πατρότητα ουδείς αναγνωρίζει, δεν είναι μόνο κραυγαλέα περίπτωση πολυεθνικής που επιχειρούσε να κατακτήσει δεσπόζουσα θέση στον παγκόσμιο ανταγωνισμό μετερχόμενη πρακτικές μονοπωλίων και υπερτιμολογήσεων με Δούρειο Ιππο ένα εκτεταμένο σύστημα διαφθοράς που άλωνε το κράτος δικαίου. Είναι επιπλέον το σύμπτωμα της νεοφιλελεύθερης αποδόμησης του δημόσιου αγαθού της υγείας που εκφύλισε το φάρμακο σε καταναλωτικό προϊόν και μετάλλαξε τον γιατρό σε έμπορο.
Η διαλεύκανση των σκανδάλων και η απόδοση ευθυνών δεν υπαγορεύονται από ηθικολογικές εμμονές και διδακτισμό κάποιων αδιάφθορων που κραδαίνουν τη ρομφαία του ηθικού πλεονεκτήματος στους πολιτικούς τους αντιπάλους, θεωρώντας ότι τιμωρώντας τους θα εκριζώσουν συλλήβδην και το σύστημα που τους εξέθρεψε. Η καθημερινή μάχη κατά της διαφθοράς είναι πρωτίστως μάχη υπεράσπισης της δημοκρατίας, εφόσον η τελευταία σημαίνει -μεταξύ άλλων- την άρση της ανισότητας, τη δίκαιη κατανομή πλούτου αλλά και την άρση της παράνομης συσσώρευσής του και όχι μια κατ’ επίφαση «δημοκρατία» ενδεδυμένη σε νεοφιλελεύθερο περιτύλιγμα.
Εκτροφείο ενός μεγάλου θυμού η οικονομική κρίση, οργής που έγινε βία. Μια βία που δεν υπηρετεί κανέναν σκοπό, παρά μόνο αρέσκεται να πιστοποιεί την παρουσία της. Ενας λαός καθημαγμένος ζητά δικαίωση γιατί του στέρησαν δημόσια αγαθά και μέσα πορισμού, την ίδια ώρα που πακτωλοί δημόσιου χρήματος κρύβονταν σε βαλίτσες, γίνονταν μίζες και δραπέτευαν σε εξωχώριους παραδείσους. Αν οι μηνύσεις της αντιπολίτευσης κατά εισαγγελέων, οι απειλές κατά προστατευόμενων μαρτύρων, οι έμπλεες «εθνικοφροσύνης» μετεμφυλιακού κράτους κραυγές περί «συμμοριτών», οι «εκδοροσφαγείς» αντιπρόεδροι που απειλούν ότι θα γδάρουν την κυβέρνηση δεν είναι μόνο η κατάπτωση του δημόσιου λόγου αλλά και του κράτους δικαίου, το «όλοι ίδιοι είναι» ή «όλοι είναι διεφθαρμένοι» θα είναι ο επιθανάτιος ρόγχος της δημοκρατίας.
Περιούσιοι κάτοχοι του ηθικού πλεονεκτήματος δεν υπάρχουν. Δεν κληροδοτείται το ηθικό πλεονέκτημα από την ιστορία, αλλά κατοχυρώνεται από την ικανότητα της κυβέρνησης να παράγει πολιτικές που θα υπηρετούν το δημόσιο συμφέρουν και να διαμορφώνει τους όρους μιας κοινωνίας που θα γεννά ηθικά κίνητρα. Αυτή είναι η μεγάλη μάχη που οφείλει να κερδίσει.

νέα σελίδα