Το φευγιό δεν είναι προδοσία

Οι νέοι Έλληνες μετανάστες, τα στοιχήματα και οι αγωνίες τους

των Κώστα Παπαvτωνίου & Μαρίας Καλυβιώτου

Πολλές αράδες έχουν γραφτεί για τους λόγους που ωθούν νέους ανθρώπους να αναζητήσουν καλύτερες συνθήκες ζωής σε κάποια χώρα του εξωτερικού. Ειδικά η φυγή μυαλών (brain drain) απασχολεί πολύ την ελληνική κοινωνία, με άλλους να επιδεικνύουν αλληλεγγύη και κατανόηση και άλλους να βρίσκονται στον αντίποδα αυτού. Οι πρόσφατες δηλώσεις του γνωστού ηθοποιού Κώστα Καζάκου, ότι η επιλογή της μετανάστευσης αποτελεί προδοσία, πυροδότησαν τη συζήτηση περαιτέρω. Στη ρητορική περί «εγκατάλειψης», «προδοσίας» και έλλειψης μαχητικότητας απαντούν νέοι μετανάστες, εξηγώντας γιατί έφυγαν και πόσο τους ενδιαφέρει αυτό που άφησαν πίσω.

Τάσος, 26 χρόνων (σκάουτερ):

Για όσα δεν αλλάζουν, άδικο να πέφτει το βάρος σ’ εμάς

Ζω στο Ελσίνκι εδώ και 7 χρόνια. Έφυγα για προσωπικούς λόγους και γιατί ήθελα να συνεχίσω εκεί τις σπουδές μου. Πιστεύω ότι εδώ οι σχολές έχουν καλύτερη σύνδεση με την αγορά εργασίας και σε προετοιμάζουν καλύτερα. Έχω τελειώσει τις σπουδές μου (διοίκηση επιχειρήσεων) και τώρα δουλεύω προσωρινά ως σκάουτερ ποδοσφαιρικών και άλλων αγώνων για εταιρεία που παρέχει πληροφόρηση σε μέσα ενημέρωσης. Στο άμεσο μέλλον θέλω να ασχοληθώ με το αντικείμενό μου, πιστεύω όμως ότι αν γυρίσω στην Ελλάδα αυτό δεν θα μπορεί να συμβεί.

Δεν το θεωρώ προδοσία. Αν θέλει κάποιος να μείνει στη χώρα μας, παρά τις δυσκολίες, και να παλέψει να αλλάξουν τα πράγματα, το θεωρώ πολύ όμορφο. Από την άλλη, θεωρώ ό,τι πιο φυσιολογικό για έναν νέο άνθρωπο να μη θέλει να θυσιάσει τη ζωή του και να μην αφήσει τα όνειρά του στη μέση.

Είναι κάπως άδικο και παραπλανητικό για όσα δεν αλλάζουν στην Ελλάδα να πέφτει το βάρος στο κομμάτι των ανθρώπων που φεύγουν. Δεν είναι καν η πλειοψηφία. Έπειτα, το ζήτημα δεν είναι πού βρίσκεσαι, αλλά αν αγωνίζεσαι εκεί πού βρίσκεσαι. Αν συμμετέχω σε συνελεύσεις και διαδηλώσεις στο Ελσίνκι το βρίσκω εξίσου σημαντικό.

Η οικογένειά μου ζει στην Ελλάδα. Οι γονείς μου είναι και οι δύο άνεργοι, οπότε τώρα τους βοηθάω οικονομικά. Πέρα όμως από την επιβίωση, υπάρχει κι ένα άλλο κομμάτι που παίζει ρόλο κι έχει να κάνει με το πού είσαι ευτυχισμένος. Εγώ νιώθω όμορφα εδώ, γιατί τα πράγματα κυλούν ήρεμα. Αν ρωτήσεις άλλους, θα σου πουν ότι τους έχει λείψει πολύ η βαβούρα της χώρας μας και η ζωή της!

Μαρία, 27 χρόνων (φωτογράφος):

Εμείς φεύγουμε, όμως άλλοι έρχονται

Έφυγα γιατί η οικογένειά μου αντιμετώπιζε οικονομικά προβλήματα. Δεν μπορούσαμε καν να πληρώσουμε τους λογαριασμούς και το ενοίκιο. Όταν ο πατέρας μου έχασε τη δουλειά του, η μετανάστευση έγινε η μοναδική μας διέξοδος, κι έτσι φύγαμε για τον Καναδά.

Με ενδιαφέρει να ενημερώνομαι για το τι συμβαίνει στη χώρα που μεγάλωσα και αποτελεί ακόμα κομμάτι του εαυτού μου. Προσπαθώ να ενημερώνομαι από εναλλακτικά μέσα ενημέρωσης ή από σελίδες που έχουν δημιουργηθεί στο Facebook. Το Διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν συμβάλει απίστευτα ώστε να έχουμε πρόσβαση σε εναλλακτικές ιδέες και απόψεις.

Δεν είναι η πρώτη φορά που νέοι φεύγουν στο εξωτερικό. Υπάρχουν φυσικά αρνητικές συνέπειες για τη χώρα, αλλά δεν είναι όλα μαύρο ή άσπρο. Κινδυνολογίες του τύπου ότι “δεν θα υπάρχουμε σαν χώρα” γιατί φεύγουν όλοι οι νέοι, θεωρώ ότι είναι πολύ άστοχες. Και ότι είμαστε «προδότες» που φύγαμε δεν έχει επίσης καμία βάση.

Πολλοί είναι εκείνοι που έχουν φύγει στο εξωτερικό αλλά από συζητήσεις που έχω κάνει με Έλληνες εδώ στο Μόντρεαλ, πολλοί είναι κι εκείνοι που θέλουν να επιστρέψουν και μερικοί ήδη το έχουν κάνει. Άλλοι πάλι προτιμούν να μείνουν εδώ, να δουλεύουν με καλύτερους όρους και να ενισχύουν οικονομικά τις οικογένειές τους στην Ελλάδα.

Ο καθένας είναι ελεύθερος να κάνει τις επιλογές του. Επίσης ναι μεν φεύγουν πολλοί νέοι, είναι και πολλοί εκείνοι όμως που έρχονται από άλλες χώρες και ίσως θα ήθελαν να εγκατασταθούν στη χώρα μας και να αρχίσουν μια νέα ζωή. Πώς όμως; Το κράτος δεν έχει κάνει την παραμικρή ενέργεια για να βοηθήσει ή να ενισχύσει αυτά τα άτομα.

Η κοινωνία αλλάζει, καθώς οι συνθήκες αλλάζουν και το ποιοι αποτελούν μέρος της δεν μένει το ίδιο. Το θέμα είναι να καταφέρουμε να έρθουμε κοντά, να συνυπάρχουμε με διαφορετικές κοινότητες και να μαθαίνουμε ο ένας από τον άλλον. Να υπάρχει σεβασμός, αλληλοκατανόηση και αλληλεγγύη.

Νάσια, 28 χρόνων (μηχανολόγος μηχανικός):

Πρώτα πάλεψα, μετά έφυγα

Δεν είχα προγραμματίσει να φύγω, αν και ήταν πάντα κάτι που με απασχολούσε. Με την έννοια ότι ήθελα να ταξιδέψω και να γνωρίσω τον κόσμο. Πάντα, όμως, κάτι με κράταγε πίσω, και η αλήθεια είναι πως την αγαπάω την Ελλάδα πολύ. Επίσης πάντα έλεγα “πρώτα θα το παλέψω στην Ελλάδα και μετά θα αποφασίσω να φύγω”. Και αυτό έκανα. Διδακτορικό, δουλειά κι άλλη δουλειά... Κάποια στιγμή, εμφανίστηκε η ευκαιρία να ζήσω ένα τρίμηνο στο Βερολίνο. Έφυγα με σκοπό να γυρίσω. Από τη στιγμή όμως που βγήκα έξω, άρχισα να σκέφτομαι ότι θα άξιζε η προσπάθεια να δω αν μπορώ να βρω δουλειά. Έδωσα στον εαυτό μου τρεις μήνες περιθώριο και αν έβρισκα κάτι θα συνέχιζα. Ήθελα να εξερευνήσω αυτόν τον άλλο κόσμο και να δω πώς σκέφτονται και πώς ζούνε. Σε ένα μήνα βρήκα δουλειά και οι τρεις μήνες πια κοντεύουν να γίνουν δύο χρόνια...

Η κατάσταση στην Ελλάδα με ενδιαφέρει πολύ. Χαίρομαι, διότι βλέπω πως ο κόσμος και η γενιά μας έχουν αλλάξει προς το καλύτερο και έχουν γίνει πιο ανοιχτοί και δεκτικοί. Η πολιτική κατάσταση όμως γενικότερα με έχει απογοητεύσει, όπως κι άλλους, κι αυτός είναι επίσης ένας λόγος που όλο και περισσότεροι νέοι φεύγουν.

Ξέρω ότι πολλοί από αυτούς που έφυγαν θέλουν να ξαναγυρίσουν. Ήδη κάποιοι ξαναγυρνούν! Δεν ξέρω αν αυτοί θα φέρουν την αλλαγή που ψάχνουμε. Ή αν η αλλαγή θα έρθει από αυτούς που έμειναν. Το σίγουρο είναι πως κάθε χώρα χρειάζεται νέες, φρέσκιες, μη κατεστημένες ιδέες.

Μυρτώ (λέκτορας στο Πανεπιστήμιο της Γλασκώβης):

Προσφέρω όπως μπορώ μέσα από την ενεργό συμμετοχή μου σε δίκτυα

Ήταν μεγάλη πρόκληση για μένα προσωπικά το να προχωρήσω επαγγελματικά και ερευνητικά στο εξωτερικό. Αυτή την πρόκληση την αποδέχτηκα, ήρθα στη Γλασκώβη και δεν το μετάνιωσα ποτέ. Παρακολουθώ πάντα τα τεκταινόμενα στην Ελλάδα, διατηρώ στενούς δεσμούς με οικογένεια, φίλους, συναδέλφους και συντρόφους. Δεν είμαι από αυτούς που θεωρούν ότι δεν χρωστούν τίποτα στην Ελλάδα. Σ’ αυτήν μεγάλωσα, σ’ αυτήν διαμορφώθηκε ο πυρήνας της σκέψης και της συνείδησής μου, σ’ αυτήν απέκτησα τις αξίες, την παιδεία και την αισθητική με την οποία αντιλαμβάνομαι τον κόσμο. Συμμετοχή. Δεν συμφωνώ ότι είναι δύσκολο να συμμετέχει κανείς στη βελτίωση των συνθηκών στη χώρα. Πράγματι, οι Έλληνες του εξωτερικού δεν έχουν τη δυνατότητα να ψηφίσουν στη χώρα διαμονής τους, και θα ήταν καλό αυτό να αλλάξει. Η ψήφος όμως δεν είναι το παν. Σε ό,τι με αφορά, προσφέρω όπου και όπως μπορώ στη βελτίωση των συνθηκών στη χώρα μέσα από τη ενεργό συμμετοχή μου σε διεθνή πολιτικά και επιστημονικά δίκτυα τα οποία έχουν και αυτόν τον σκοπό.

Μαζί, μίλια μακριά από την ανεργία

Ένα ζευγάρι, η Κλειώ και ο Μανώλης, επέλεξαν να φύγουν από την Ελλάδα, καθώς η πρώτη βρισκόταν αντιμέτωπη με τη μακροχρόνια ανεργία και ο δεύτερος εργαζόταν υπό εξαντλητικές συνθήκες για έναν πενιχρό μισθό. Μας μιλούν για την κοινή τους απόφαση και τη σχέση τους με την Ελλάδα.

Μανώλης, 33 χρόνων (ειδικός εξυπηρέτησης πελατών):

Πρέπει να αγωνιζόμαστε ασχέτως γεωγραφικής τοποθεσίας

Ο κύριος λόγος που πήρα την απόφαση να φύγω από την Ελλάδα ήταν το εργασιακό. Ήμουν από τους τυχερούς που είχαν δουλειά, οι φίλοι μου με φώναζαν «υψηλόμισθο» καθώς έπαιρνα 620 ευρώ, όταν άλλοι έπαιρναν 540. Ενώ εργαζόμουν, γνώριζα ότι η ανεργία μπορεί να μου χτυπήσει την πόρτα ανά πάσα στιγμή. Επίσης η πίεση στη δουλειά ήταν τόσο μεγάλη και δυσανάλογη με τον μισθό, που αποφάσισα ότι δεν αξίζει να αρρωστήσω για αυτά τα χρήματα, που έφταναν ίσα - ίσα για τα έξοδα μου, χωρίς την παραμικρή δυνατότητα αποταμίευσης. Στην απόφαση βοήθησε και το γεγονός ότι η σύντροφός μου ήταν άνεργη για τρία χρόνια καθώς και η δυσαρέσκειά μου με την ελληνική νοοτροπία στην καθημερινότητα. Τώρα αν κάποιοι «κύριοι» διαφορετικής γενιάς θεωρούν ότι όσοι γίναμε οικονομικοί μετανάστες είμαστε προδότες, θα ήθελα να τους ρωτήσω: Όταν ήταν στην ηλικία μου τι μισθούς έπαιρναν, τι προοπτικές είχαν, και αν είχαν βρει αυτές τις δυσκολίες, δεν θα έψαχναν να βρουν καλύτερες συνθήκες ζωής;

Φυσικά με ενδιαφέρουν οι εξελίξεις στην Ελλάδα, φίλοι και οικογένεια μένουν ακόμα εκεί, είναι αρκετό από μόνο του. Με αφορούν και ως πολίτη του κόσμου, καθώς τα «πειράματα» που γίνονται δημιουργούν προηγούμενο και για άλλες χώρες τις Ευρώπης. Το να βοηθήσω να αλλάξουν τα πράγματα ήταν δύσκολο και όταν ήμουν στην Ελλάδα. Όποια ενέργεια και να έκανα δεν είχε κανένα αντίκτυπο. Φωνάζεις στον δρόμο, σε βάζουν μέσα και αν είσαι τυχερός δεν θα σου φορτώσουν καμιά άκυρη κατηγορία. Πας να βρεις το δίκιο σου μέσα στα σωματεία και συνειδητοποιείς ότι έχουν διαφθαρεί. Έχουμε ψύχωση με το «έθνος» και με τη δανεική υπερηφάνεια από έναν λαό που έχει χαθεί εδώ και 1.800 χρόνια, δεν δίνουμε καμία σημασία στο «κράτος». Η συγκεκριμένη κρίση είναι παγκόσμιο φαινόμενο και ο κόσμος πρέπει να αγωνιστεί, ασχέτως γεωγραφικής τοποθεσίας. Στο Εδιμβούργο, καθημερινά κάνω συζητήσεις με συναδέλφους, τους παροτρύνω να μάθουν τι έγινε στην Ελλάδα και να ακολουθούν τις εξελίξεις διότι είναι οι επόμενοι στη σειρά και μπορούν να αποφύγουν τα λάθη που κάναμε εμείς.

Κλειώ, 33 χρόνων (ιστορικός τέχνης):

Έχω δύο χώρες που αποκαλώ «σπίτι μου» και σε καμία δικαίωμα συμμετοχής στις αποφάσεις

Έφυγα γιατί, μεσούσης της κρίσης, η ειδικότητάμου δεν είχε αντίκρισμα και ήταν αδύνατον να βρω δουλειά. Πριν φύγω για το Εδιμβούργο ήμουν άνεργη τρία χρόνια και υποαπασχολούμενη για τέσσερις μήνες. Η οικογένειά μου και πολλοί από τους φίλους μου είναι ακόμα στην Ελλάδα.

Εκείνοι που πιστεύουν ότι οι μετανάστες δεν κοιτάνε πίσω και δεν ενδιαφέρονται για τα ελληνικά πράγματα, δεν έχουν λάβει υπ’ όψιν τους ότι δεν γεννηθήκαμε στο εξωτερικό. Φύγαμε ενήλικες, έχοντας ζήσει, σπουδάσει και χτίσει ζωές στην Ελλάδα. Όλα αυτά τα αφήσαμε φεύγοντας. Είναι αφελές να πιστεύει κάποιος ότι επειδή δεν είναι στην καθημερινότητά μας, δεν μας ενδιαφέρει κιόλας. Όλοι οι δικοί μας που είναι πίσω βρίσκεται στη σκέψη μας καθημερινά, μας ενδιαφέρει πώς διαμορφώνονται οι ζωές τους.

Σε πολιτικό επίπεδο, παρακολουθώ τι συμβαίνει και στην Ευρώπη. Τα δικαιώματά μου ως Ευρωπαίας πολίτη στη χώρα που μένω πλέον εξαρτώνται από τις διεθνείς συνθήκες. Η πορεία της Ελλάδας στη διεθνή πολιτική σκηνή και η πορεία της Ευρώπης είναι από τα πρώτα νέα που διαβάζω καθημερινά.

Τα πρακτικά προβλήματα που εμποδίζουν τη συμμετοχή μου είναι πιθανώς ξεπεράσιμα, σε έναν βαθμό - η τεχνολογία δουλεύει υπέρ μας και μειώνει τις αποστάσεις. Αξεπέραστο είναι το να ακούς από άλλους ότι δεν δικαιούσαι συμμετοχή, γνώμη, άποψη, δεν δικαιούσαι να προτείνεις πράγματα, γιατί είσαι εκτός πραγματικότητας, είσαι εκτός κλίματος από τότε που έχεις φύγει. Αυτό δεν το διαχειρίζομαι.

Το χειρότερο είναι ότι, ως μετανάστρια, δεν μπορώ να συμμετάσχω ούτε εδώ. Αυτή την εβδομάδα στην Αγγλία έχουν εκλογές. Ψηφίζουν για την κυβέρνηση που θα τους οδηγήσει εκτός Ευρώπης, θα καθορίσει τη δημόσια υγεία, την ασφάλεια, την παιδεία για τα επόμενα πέντε χρόνια. Δεν μπορώ να ψηφίσω. Έχω δύο χώρες που αποκαλώ «σπίτι μου» και δεν έχω ευκαιρία συμμετοχής και λήψης αποφάσεων σε καμία από τις δύο.

Σχεδόν μισό εκατομμύριο στο τρίτο κύμα μετανάστευσης

Περισσότεροι από 427.000 Έλληνες ηλικίας 15-64 ετών έχουν μεταναστεύσει στο εξωτερικό από το 2008 μέχρι το 2015, σύμφωνα με μία από τις πιο πρόσφατες σχετικές έρευνες που δημοσιεύθηκε το 2016 από την Τράπεζα της Ελλάδος, με θέμα «Φυγή ανθρωπίνου κεφαλαίου: σύγχρονη τάση μετανάστευσης των Ελλήνων στα χρόνια της κρίσης». Το 2013 ο αριθμός των εκροών τριπλασιάστηκε ξεπερνώντας τους 100.000 ανθρώπους, ενώ το φαινόμενο συνεχίστηκε με αδιάπτωτη ένταση το 2014 και οξύνθηκε το 2015· οι ειδικοί αναλυτές κάνουν λόγο για το «τρίτο κύμα» μαζικής μετανάστευσης που γνωρίζει η χώρα. Συγκεκριμένα, οι εξερχόμενοι Έλληνες, μόνο κατά το 2013, αντιπροσωπεύουν περισσότερο από το 2% του συνολικού εργατικού δυναμικού της χώρας, ενώ η αναλογία των νέων της πλέον παραγωγικής ηλικίας 25-39 ετών ξεπερνά το 50% στο σύνολο των εξερχομένων.

Σύμφωνα με έρευνα της Endeavor Greece, στα χρόνια της κρίσης το μεγαλύτερο εξαγώγιμο προϊόν της Ελλάδας είναι το επιστημονικό της προσωπικό, με την αξία του σύμφωνα με την ίδια έρευνα να ανέρχεται σε 12 δισ. ευρώ ετησίως. Οι ίδιοι ερευνητές εκτιμούν ότι η διαρροή ταλέντων αφορά 350.000 - 427.000 νέους ανθρώπους.