17 Νοεμβρίου 1973: Πέντε σημεία και ένα δίδαγμα

Χάρη και στην εξέγερση του Πολυτεχνείου, ζούμε σήμερα σε δημοκρατία. Όχι δικτατορία. Και καθήκον μας είναι να τη διερύνουμε και να την εμβαθύνουμε διαρκώς. Αναγνωρίζοντας την αντίθετη άποψη, ενσωματώνοντας τη στο μέτρο του δυνατού, συνθέτοντας απόψεις. Γιατί έτσι καταλήγουμε σε αυτό που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε «δημοκρατικό πλεόνασμα». Όπου η νέα, σύνθετη, άποψη που έχει διαμορφωθεί από μια τέτοια συζήτηση είναι πάντοτε πλουσιότερη από κάθε μεμονωμένη σκέψη που κατατέθηκε αρχικά

του Αριστείδη Μπαλτά

Τιμούμε την επέτειο του Πολυτεχνείου κάθε χρόνο. Με μια συγκέντρωση στο ίδιο το Πολυτεχνείο και μια πορεία που ξεκινάει από εκεί. Οι νεότεροι ίσως κάτι ξέρουν για το τι συνέβη τη νύχτα της 17ης Νοεμβρίου 1973 στο χώρο του Πολυτεχνείου. Αλλά λίγοι γνωρίζουν το τι ακριβώς δημιουργήθηκε τότε και πώς δημιουργήθηκε. Γιατί αυτά είναι πράγματα που συνήθως καλύπτει η ιστορική λήθη. Ή επικαλύπτουν μονότροπες, αν όχι πολιτικά ιδιοτελείς, αφηγήσεις. Που επιδιώκουν να δικαιολογήσουν το δικό τους τώρα μέσα από προκρούστειες αναγνώσεις του τότε.

Ας προσπαθήσουμε λοιπόν, να αποκαταστήσουμε κάπως τα πράγματα. Επικεντρώνοντας σε πέντε μόνο σημεία. Ανάμεσα στα πολλά που θα μπορούσαμε να επιλέξουμε.

Σημείο πρώτο, λοιπόν. Ο τρόπος που τιμούμε κάθε χρόνο τη μνήμη του Πολυτεχνείου έχει κάτι το παράδοξο. Γιατί επέβαλε τον εαυτό του κυριολεκτικά από τα κάτω. Παρά τα προβλήματα που δημιουργεί κάποιες φορές η πορεία, παρά τις κριτικές που ακούγονται συχνά ως προς το αν έχει καν νόημα ένας τέτοιος εορτασμός, μετά από τόσα χρόνια και παρά τις επαναλαμβανόμενες προσπάθειες ιδιοποίησης των γεγονότων από τη μια ή την άλλη πλευρά, το γεγονός ότι τόσοι πολλοί και τόσοι διαφορετικοί άνθρωποι συρρέουν κάθε χρόνο αυθόρμητα στο Πολυτεχνείο και συμμετέχουν στην πορεία σημαίνει ότι κάτι σημαντικό συντελέστηκε εκεί τότε, κάτι που εξακολουθεί να αφορά όλους μας.

Σημείο δεύτερο. Το Πολυτεχνείο αποτέλεσε την κορύφωση αυτού που θα μπορούσαμε να αποκαλέσουμε αυθεντικό φοιτητικό κίνημα. Υπογραμμίζοντας το αυθεντικό. Γιατί το κίνημα αυτό δεν οργανώθηκε από τα πάνω, δεν υπήρξε αποτέλεσμα κάποιας πολιτικής απόφασης ή επιδίωξη μιας συγκεκριμένης πολιτικής δύναμης αλλά, πολύ απλά, αυτοοργανώθηκε. Πράγμα που σημαίνει ότι συν-υπήρξαν άνθρωποι μαζί, συν-βρέθηκαν, συν-ζήτησαν, συν-οργανώθηκαν μεταξύ τους χωρίς εκ των προτέρων προσδιορισμένους ηγέτες ή καθοδηγητές. Συν-έθεσαν απόψεις, συν-αποφάσισαν και συν-έλαβαν από κοινού όλες τις ευθύνες. Πράγματα, όλα, ιδιαίτερα δύσκολα σε συνθήκες δικτατορίας. Αυτόν τον χαρακτήρα αυτοοργάνωσης διατήρησε το φοιτητικό κίνημα από το ξεκίνημά του μέχρι την πτώση της δικτατορίας.

Σημείο τρίτο. Πώς ξεκίνησε λοιπόν το αυθεντικό αυτό φοιτητικό κίνημα; Από κάτι ιδιαίτερα ταπεινό, αν όχι τετριμμένο. Η τότε κυβέρνηση Μαρκεζίνη, διορισμένη από τη δικτατορία, άνοιγε κάποιες ρωγμές στο πολιτικό παιχνίδι. Άρα επιτρέπονταν πλέον οι εκλογές στους φοιτητικούς συλλόγους για να αντικατασταθούν τα μέχρι τότε διορισμένα Δ.Σ. τους. Αλλά η σχετική αίτηση απαιτούσε 21 υπογραφές. Όπου μια υπογραφή σήμαινε πως η υπογράφουσα ή ο υπογράφων έμενε έκθετος στον κίνδυνο να χαρακτηριστεί από τη δικτατορία ως δημοκράτης. Δηλαδή εχθρός του καθεστώτος. Η ιδέα ήταν λοιπόν επικίνδυνη. Αλλά και ταυτόχρονα τετριμμένη. Μπροστά στα μεγάλα προβλήματα που αντιμετώπιζε η χώρα, οι εκλογές στους φοιτητικούς συλλόγους ήταν ζήτημα τριτεύουσας σημασίας. Θα αναλάμβαναν 21 άνθρωποι το ρίσκο να υπογράψουν;

Μολαταύτα όταν άνοιξε «επισήμως» το ζήτημα, οι αντίστοιχοι κατάλογοι κατακλύστηκαν, εντελώς απροσδόκητα, από κυριολεκτικά εκατοντάδες υπογραφές ανά σύλλογο. Το φοιτητικό κίνημα είχε ξεκινήσει. Οι φοιτήτριες και οι φοιτητές βρέθηκαν μεταξύ τους, κουβέντιασαν, αναζήτησαν νέες πρωτοβουλίες, όπως οι τοπικοί φοιτητικοί σύλλογοι. Το αυθόρμητο φοιτητικό κίνημα προχωρούσε δυναμικά παρά την τρομοκρατία, τις συλλήψεις, το ξύλο, τα βασανιστήρια.
Σημείο Τέταρτο. Κορύφωση του ήταν η «στιγμή» του Πολυτεχνείου. Και συγκεκριμένα η νύχτα της Παρασκευής 17ης Νοεμβρίου.

Στο Πολυτεχνείο είχε συγκεντρωθεί τις λίγες προηγούμενες μέρες πολύς κόσμος. Προκειμένου να συζητήσει συντεταγμένα, αυτός ο κόσμος μοιράστηκε σε συνελεύσεις. Συνελεύσεις φοιτητικών συλλόγων και μια «εργατικής» για όσους δεν ήταν φοιτητές. Αυτές οι συνελεύσεις εξέλεξαν την εκπροσώπηση τους για τη Συντονιστική Επιτροπή του Πολυτεχνείου. Από εκεί και πέρα, αυτή ανέλαβε τον εν γένει συντονισμό, όπως και τη δημιουργία ενός ραδιοφωνικού σταθμού που άρχισε γρήγορα να εκπέμπει. Τα μέλη της Συντονιστικής Επιτροπής ήταν γνωστά στον κόσμο τότε. Αλλά τα ονόματά τους δεν έχουν κατοχυρωθεί στην κοινή συνείδηση. Επειδή, προς τιμήν τους, κανένας και καμιά δεν θέλησε να εξαργυρώσει τη συμμετοχή του ή τη συμμετοχή της εκεί με την προσωπική προβολή. Ακόμη και αυτοί ή αυτές που ακολούθησαν κατόπιν πολιτική σταδιοδρομία, δεν γράφουν στο βιογραφικό τους ότι συμμετείχαν στη Συντονιστική του Πολυτεχνείου.
Αυτή η Συντονιστική, λοιπόν, καλείται τη νύχτα της Παρασκευής να απαντήσει στο τελεσίγραφο του στρατού που έχει περικυκλώσει το Πολυτεχνείο: είτε εσείς βγαίνετε όλοι «ειρηνικά» είτε εμείς μπαίνουμε και καταλαμβάνουμε το Πολυτεχνείο. Το «ειρηνικά» σε εισαγωγικά. Γιατί υπήρχαν νεκροί, ήδη δρούσαν γύρω ελεύθεροι σκοπευτές, ήδη υπήρχε αστυνομία και στρατός παντού τριγύρω.

Και τα παιδιά της Συντονιστικής παίρνουν τη μεγάλη απόφαση. Όχι δεν βγαίνουμε. Ενώ την ίδια στιγμή βάζουν στο σταθμό να παίζει τον εθνικό ύμνο. Ο εθνικός ύμνος ακούγεται με πρωτοβουλία των παιδιών τη στιγμή που το τανκ του εθνικού στρατού εισβάλλει στο Πολυτεχνείο. Ιδού η κορύφωση που συμπυκνώνει, όχι μόνο την αντίσταση στη δικτατορία, αλλά και όλες τις μεγάλες στιγμές αντίστασης του ελληνικού λαού στη διάρκεια της σύγχρονης ιστορίας του.
Σημείο πέμπτο και τελευταίο. Χωρίς τη στήριξη του ελληνικού λαού, σχεδόν σύσσωμου, κατά τη διάρκεια της κατάληψης του Πολυτεχνείου και αμέσως μετά, χωρίς την έμμεση αυτοκριτική που αυτή υποδήλωνε -«τα παιδιά μας μας έδειξαν το δρόμο. Αυτά ύψωσαν το ανάστημα τους ενάντια στη δικτατορία. Εμείς δεν το κάναμε»- το Πολυτεχνείο δεν θα είχε αποκτήσει τη σημασία του. Ζωντανή μέχρι σήμερα 45 χρόνια μετά.

Και το δίδαγμα. Αυτό είναι απλό. Και κατά τούτο διαχρονικό. Χάρη και στην εξέγερση του Πολυτεχνείου, ζούμε σήμερα σε δημοκρατία. Όχι δικτατορία. Και καθήκον μας είναι να τη διερύνουμε και να την εμβαθύνουμε διαρκώς. Αναγνωρίζοντας την αντίθετη άποψη, ενσωματώνοντας τη στο μέτρο του δυνατού, συνθέτοντας απόψεις. Γιατί έτσι καταλήγουμε σε αυτό που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε «δημοκρατικό πλεόνασμα». Όπου η νέα, σύνθετη, άποψη που έχει διαμορφωθεί από μια τέτοια συζήτηση είναι πάντοτε πλουσιότερη από κάθε μεμονωμένη σκέψη που κατατέθηκε αρχικά.

εποχή