Και τότε πώς θα λέγονται;

του Αντώνη Τζανακόπουλου*

Πριν από λίγες μέρες, συμμετείχα σε μια συζήτηση για τη Συμφωνία των Πρεσπών στη δημόσια τηλεόραση. Στη διάρκεια του διαλόγου, επιχείρησα να απαντήσω στις ενστάσεις που διαρκώς αναπαράγονται από διάφορους κύκλους και σχολιαστές, και οι οποίες αναπτύχθηκαν και από τους συνομιλητές μου, δηλαδή τα γνωστά περί δήθεν αναγνώρισης «μακεδονικής» εθνότητας και γλώσσας από τη συμφωνία. Παρά τα επιχειρήματα που ανέπτυξα, οι συνομιλητές μου, στο κλείσιμό τους, μολονότι αναγνώρισαν τα «πολλά θετικά στοιχεία» της συμφωνίας, κατέληξαν σε αρνητική συνολική αποτίμηση στηριζόμενοι στις ίδιες ενστάσεις που είχαν διατυπώσει από την αρχή. Η χαρακτηριστική αποστροφή ενός εξ αυτών ήταν ότι «με βαριά καρδιά» θα πει «όχι» στη συμφωνία, γιατί δήθεν με αυτή οι γείτονες «θα λέγονται Μακεδόνες».

Στη δική μου καταληκτική τοποθέτηση ζήτησα από τους συνομιλητές μου, αλλά και από όσες και όσους μας παρακολουθούσαν, να αναλογιστούν ένα απλό ερώτημα: Αν απορρίψουμε τη συμφωνία επειδή με αυτή δήθεν οι γείτονες «θα λέγονται Μακεδόνες», τότε πώς θα λέγονται;

Η απάντηση είναι προφανής. «Μακεδόνες» θα λέγονται, ακριβώς όπως λέγονται μέχρι σήμερα από τους εαυτούς τους και από τη συντριπτική πλειονότητα της διεθνούς κοινότητας. Και μάλιστα θα λέγονται «Μακεδόνες» χωρίς τους αποκλεισμούς, τους περιορισμούς και τις δικλίδες ασφαλείας που προβλέπει η Συνθήκη των Πρεσπών.

Τόσο στην καθημερινή ζωή όσο και στη διεθνή πρακτική σε ολόκληρο τον κόσμο, η γειτονική μας χώρα ονομάζεται απλώς «Μακεδονία» και οι πολίτες της απλά «Μακεδόνες» εδώ και πάνω από 25 χρόνια. Το ότι μέρος του ελληνικού πληθυσμού αναφέρεται στη χώρα αυτή ως «Σκόπια» ή ως «που-γου-δου-μου» ή όπως αλλιώς, και στους πολίτες της ως «Σκοπιανούς», δεν σημαίνει ότι κάτι τέτοιο συμβαίνει και οπουδήποτε αλλού στον κόσμο.

Ας εξηγήσουμε γιατί.

Η γειτονική μας χώρα ονομαζόταν «Δημοκρατία της Μακεδονίας» εδώ και δεκαετίες, ως ομόσπονδο μέλος της Σοσιαλιστικής Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γιουγκοσλαβίας. Με τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας, τα ομόσπονδα μέλη (πλην Σερβίας-Μαυροβουνίου που είναι άλλη μεγάλη ιστορία) διακήρυξαν την ανεξαρτησία τους με τα ονόματα που έφεραν ήδη: Σλοβενία, Κροατία, Βοσνία-Ερζεγοβίνη. Ετσι έπραξαν και οι γείτονες, για να αντιταχθεί στην ονομασία αυτή η Ελλάδα, με σοβαρό λόγο τότε: τις αλυτρωτικές διεκδικήσεις στο Σύνταγμα της γειτονικής χώρας, τη χρήση του Ηλιου της Βεργίνας στη σημαία της κ.λπ.

Το ζήτημα του ονόματος της γειτονικής χώρας έκτοτε εκκρεμεί. Η μόνη νομική ρύθμιση του ζητήματος αυτού είναι «προσωρινή» και «ενδιάμεση» και αναφέρεται στην έμμεση υποχρέωση της γειτονικής μας χώρας να χρησιμοποιεί την «προσωρινή ονομασία» «Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας» στον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών και προκειμένου να γίνει μέλος σε άλλους διεθνείς οργανισμούς και θεσμούς στους οποίους η Ελλάδα είναι μέλος. Τι σημαίνει αυτό;

Πρώτον, προσέξτε ότι η προσωρινή ονομασία περιλαμβάνει τον όρο όχι μόνο «Μακεδονία», αλλά «Δημοκρατία της Μακεδονίας», με μοναδικό περαιτέρω προσδιορισμό ότι αυτή είναι «πρώην» (αλλά όχι πλέον!) Γιουγκοσλαβική. Η απόφαση 817 (1993) του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών, όπου για πρώτη και τελευταία φορά αναφέρεται ολογράφως η προσωρινή ονομασία, αναγράφει στην παράγραφο 2 την προσωρινή ονομασία ως «Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας». Προσέξτε επίσης ότι το π του «πρώην» είναι μικρό και όχι κεφαλαίο.

Δεύτερον, η γειτονική μας χώρα εισήχθη με την προσωρινή αυτή ονομασία στα Ηνωμένα Εθνη και αναφέρεται «προσωρινά» έτσι στο πλαίσιο του οργανισμού, ενόσω εκκρεμεί η επίλυση της διαφοράς ως προς το όνομά της. Δεδομένης της αλλαγής στάσης της γειτονικής μας χώρας και της επίτευξης μιας πανθομολογουμένως παγκοσμίως (αν και όχι στην Ελλάδα) μαξιμαλιστικής συμφωνίας προς όφελος της Ελλάδας, η οποία απαιτεί από τους γείτονες αλλαγή ονόματος, αλλαγή Συντάγματος, διασφαλίσεις κ.λπ., αν η συμφωνία απορριφθεί από εμάς, αυτούς δηλαδή που απολαμβάνουν τη μερίδα του λέοντος του οφέλους της συμφωνίας, τίποτα δεν μας εγγυάται ότι η διεθνής κοινότητα δεν θα στραφεί εναντίον μας και δεν θα θεωρήσει ότι η διαφορά πλέον δεν έχει επιλυθεί με δική μας ευθύνη.

Τρίτον, οι περισσότερες σχέσεις μας με τη γειτονική χώρα ρυθμίζονται με την Ενδιάμεση Συμφωνία του 1995, η οποία ρητά αναγνωρίζει ότι η διαφορά ως προς το όνομα εκκρεμεί σύμφωνα με τις σχετικές αποφάσεις του Συμβουλίου Ασφαλείας. Η Ενδιάμεση Συμφωνία περιλαμβάνει μία μόνο υποχρέωση σε σχέση με το όνομα – και μάλιστα της Ελλάδας!

Η υποχρέωσή μας, σύμφωνα με το άρ. 11(1) της Ενδιάμεσης Συμφωνίας, είναι να μη φέρουμε αντιρρήσεις ή ενστάσεις στην εισδοχή της γειτονικής μας χώρας σε οργανισμούς στους οποίους είμαστε ήδη μέλη, εφόσον αυτή αιτείται την εισδοχή της με την προσωρινή ονομασία που αναφέρεται στην απόφαση 817 του Συμβουλίου Ασφαλείας, δηλαδή «Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας». Κατά τα λοιπά, οι γείτονες μπορούν να λέγονται (και λέγονται) όπως θέλουν!

Εν ολίγοις, σύμφωνα με τις ρυθμίσεις που τώρα ισχύουν και που θα συνεχίσουν να ισχύουν (μέχρι να ανατραπούν εις βάρος μας) αν απορριφθεί η Συμφωνία των Πρεσπών, οι γείτονές μας έχουν το δικαίωμα να ονομάζονται όπως θέλουν, και άρα να ονομάζουν εαυτούς «Μακεδόνες» και το κράτος τους «Δημοκρατία της Μακεδονίας», με μόνη εξαίρεση την επίσημη ονομασία σε διεθνείς οργανισμούς, που είναι η «προσωρινή». Μάλιστα περισσότερα από 130 κράτη τούς έχουν αναγνωρίσει με το όνομα αυτό και κανείς –μα κανείς!– δεν τους ονομάζει, αυτούς και τη χώρα τους, διαφορετικά στον κόσμο όλο.

Ας βγούμε λίγο από την «υπέροχη απομόνωσή» μας και ας αναγνωρίσουμε το τεράστιο επίτευγμα για τη χώρα μας που είναι η Συμφωνία των Πρεσπών. Ανατρέπει διεθνή πρακτική άνω των 25 ετών, επιλύει ένα ζήτημα που για μας είναι σημαντικό και απομυζά διπλωματικό κεφάλαιο, ενώ για τον υπόλοιπο κόσμο, στον βαθμό που το γνωρίζει καν, είναι απλά πηγή περιέργειας, αμηχανίας και ενόχλησης και διασφαλίζει την προστασία της ιστορίας και της πολιτισμικής μας κληρονομιάς, ενώ ταυτόχρονα προωθεί την καλή γειτονία και τη συνεργασία με τους βόρειους γείτονές μας.

Αλήθεια, κάποιοι αντιτίθενται στη Συμφωνία των Πρεσπών γιατί δήθεν οι γείτονες μετά θα λέγονται «Μακεδόνες»; Ας κοιτάξουν μέσα τους και ας μας πουν ειλικρινά: Μήπως δεν τους νοιάζει να λέει όλος ο υπόλοιπος κόσμος τους γείτονες «Μακεδονία» και «Μακεδόνες» χωρίς περιορισμούς; Μήπως ο πατριωτισμός τους εξαντλείται στο τι θα λένε αυτοί μεταξύ τους, ενώ ο κόσμος όλος θα ξέρει μια Μακεδονία, τη γειτονική μας χώρα; Ας τους καθησυχάσω: σύμφωνα με τη συμφωνία, ο καθένας και η καθεμία από μας μπορεί να αναφέρεται στους γείτονες όπως επιθυμεί. Το κράτος όμως και οι επίσημοι φορείς του θα αναφέρονται στη γειτονική μας χώρα ως «Δημοκρατία της Βόρειας Μακεδονίας».

*Αναπληρωτής καθηγητής Δημοσίου Διεθνούς Δικαίου της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, μέλος του Επιστημονικού Συμβουλίου του υπουργείου Εξωτερικών και γενικός γραμματέας της Εταιρείας Διεθνούς Δικαίου.

efsyn