Τα... εύγευστα σκουπίδια που τρώμε, η TTIP και εναλλακτικές λύσεις

του Παύλου Νεράντζη

Στην Ελλάδα της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού, μετά από έξι χρόνια ύφεσης, οι κάτοικοί της παραμένουν παχύσαρκοι. Η χώρα μας, μεταξύ των «28», σύμφωνα με τηνEurostat, βρίσκεται στις πρώτες θέσεις στον πίνακα της παχυσαρκίας.

Στο ίδιο συμπέρασμα καταλήγει επιδημιολογική μελέτη του Χαροκόπειου Πανεπιστημίου (Αύγουστος 2015), που δημοσιεύτηκε στο Europaean Journal of Nutrition: η Ελλάδα έχει παγκοσμίως το υψηλότερο ποσοστό παιδικής παχυσαρκίας (33,4%), μεγαλύτερο ακόμη και από τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Η ποιότητα της διατροφής μας μάλιστα αναμένεται να χειροτερέψει, αν τελικά υπογραφεί η Διατλαντική Εταιρική Σχέση Εμπορίου και Επενδύσεων Ηνωμένων Πολιτειών Ευρωπαϊκής Ένωσης, (TTIP). Τα βιομηχανικά λόμπυ τροφίμων θα υπερισχύσουν της κοινωνίας των πολιτών και τα θέματα υγείας θα παραμεριστούν προς χάριν του κέρδους.

Κι αυτό τη στιγμή που παιδιά υποσιτίζονται κι άλλα μέχρι πρόσφατα λιποθυμούσαν λόγω αδυναμίας των γονιών να τα θρέψουν ή έλλειψης φαγητού σε παιδικούς σταθμούς.

Φθηνά και ανθ-υγιεινά

Το παράδοξο έχει την ερμηνεία του. Οι περισσότεροι εξακολουθούν ν΄ αγοράζουν και να γεμίζουν το πιάτο τους με κριτήρια το κόστος και την εμφάνιση της τροφής. Δηλαδή την τιμή, την όψη και το περιτύλιγμα. Φθηνά στην αγορά, γρήγορα και εύκολα στο μαγείρεμα, λόγω έλλειψης χρόνου στην καθημερινότητα. Οι καταναλωτές προτιμούν ό,τι η διαφήμιση και οι προσφορές, τούς υπαγορεύουν, χωρίς να ενδιαφέρονται ιδιαίτερα  για την ποιότητα, δηλαδή τη θρεπτική αξία του προϊόντος.
Αυτή ήταν η συμπεριφορά της πλειοψηφίας προ κρίσης. Η ίδια και μάλιστα με μεγαλύτερη ένταση εκδηλώνεται σήμερα σε μία χώρα όπου το μεγαλύτερο μέρος των οικογενειακών δαπανών (20,5%, ΕΛΣΤΑΤ) αφορά στη διατροφή.

Διατροφικά σκάνδαλα κάθε τόσο «σκάνε», παρτίδες τροφίμων κατάσχονται πού και πού, αλλά «τι να κάνεις όταν η τσέπη είναι άδεια. Υποχρεωτικά παίρνεις το φθηνότερο» λένε πολλοί. Η οικονομική κρίση, κοντολογίς, σε συνδυασμό με την έλλειψη διατροφικής παιδείας είχε ως συνέπεια να χειροτερέψει το πιάτο μας. In extremis, τρώμε εύγευστα… σκουπίδια.

Το (φθηνό) κρέας, για παράδειγμα, εξακολουθεί ν΄ αποτελεί ένα από τα βασικά συστατικά του ελληνικού διαιτολογίου. Δείγμα δήθεν ευμάρειας και καλοφαγίας, αλλά και σύμβολο του fast food, το κρέας μέσα σε δύο δεκαετίες, από τις αρχές του ΄70, αντικατέστησε όσπρια, ζυμαρικά  και λαχανικά, που θεωρούνται δήθεν φτωχά σε θρεπτικές αξίες τρόφιμα.

Τα οπωροκηπευτικά, εξάλλου, συνήθως «τιγκαρισμένα» σε φυτοφάρμακα, πωλούνται χωρίς έλεγχο, όπως και προϊόντα no name, που διατίθενται σε σούπερ μάρκετ, δίχως να τηρούν τους κανόνες ασφαλείας τροφίμων.

Το χρηματιστήριο τροφίμων

Η βιομηχανοποιημένη τροφή, που στηρίχθηκε στην αποκαλούμενη «πράσινη επανάσταση» αποδείχθηκε εξαιρετικά επικίνδυνη για την ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον. Να υπενθυμίσω τη νόσο των τρελών αγελάδων και μετέπειτα των πτηνών, την ανίχνευση διοξινών και σαλμονέλας σε κοτόπουλα, τον αφθώδη πυρετό σε χοιρινά, τα υπολείμματα φυτοφαρμάκων και νιτρικών σε λαχανικά;

Όλα αυτά είναι συμπτώματα ενός στρεβλού μοντέλου ανάπτυξης στους τομείς της αγρο-κτηνοτροφίας και της τυποποίησης τροφίμων. Το επιχείρημα ότι η εντατικοποίηση της γεωργίας είναι αναγκαία, διότι πρέπει να θραφούν εκατομμύρια άνθρωποι ανατρέπεται από το γεγονός ότι στην ανεπτυγμένη Δύση το 30% των τροφίμων πετιέται στα απορρίμματα τη στιγμή που στην Αφρική ο κόσμος λιμοκτονεί.

Ουδέποτε θα είναι αρκετά τα μέτρα ασφαλείας της ΕΕ και διεθνών οργανισμών για ν΄ αποτρέψουν μικρά και μεγάλα διατροφικά εγκλήματα.

Τα αποτελέσματα της κακής ποιοτικά διατροφής είναι οφθαλμοφανή και δεν περιορίζονται μονάχα στην παχυσαρκία και στους καρκίνους του πεπτικού συστήματος που θερίζουν. Σε μια παγκοσμιοποιημένη αγορά, η απελευθέρωση των τιμών στον κλάδο των τροφίμων είχε ως συνέπεια να «παραδώσουμε» την καθημερινή μας διατροφή σε μεγάλα οικονομικά συμφέροντα, τα οποία, κερδοσκοπούν, χωρίς, όπως φαίνεται, να εγγυώνται τη δημόσια υγεία.

Το σύγχρονο πρότυπο διατροφής, που επέφερε ήδη τεράστια κέρδη σε πολυεθνικές εταιρίες και βιομηχανίες τροφίμων είχε ως συνέπεια να εξαφανίσει από την αγορά, από το πιάτο μας, παραδοσιακά προϊόντα και είδη, που συνδέονται με την ιστορία και τον πολιτισμό κάθε τόπου.

Στην Ελλάδα ιδιαίτερα όπου οι κλιματικές συνθήκες ευνοούν την καλλιέργεια οπωροκηπευτικών και θα μπορούσε να γίνει ο παράδεισος της βιολογικής καλλιέργειας με εξαγωγές σ΄ όλον τον κόσμο, το κράτος δεν δίνει κίνητρα και οι έλεγχοι από την παραγωγή έως την κατανάλωση είναι πλημμελείς.

Εκατοντάδες είδη της χλωρίδας και πανίδας, που για δεκαετίες και σε πολλές περιπτώσεις για αιώνες, όπως προκύπτει από ιστορικά έγγραφα, συνδέονταν με την τοπική οικονομία και την κουζίνα, - ως στοιχείο, που συνδέεται αναπόσπαστα με τον πολιτισμό-, δεν υπάρχουν πια. Εξαφανίστηκαν ή παραμερίστηκαν από τη βιομηχανοποίηση, την ομογενοποίηση, την εμπορευματοποίηση της διατροφής.

Η TTIP στο πιάτο μας

Η κατάσταση θα γίνει ακόμη χειρότερη αν υπογραφεί η TTIP, δηλαδή η συμφωνία ελεύθερου εμπορίου και επενδύσεων  μεταξύ ΗΠΑ και ΕΕ.

Εάν η Γηραιά Ήπειρος υποκύψει τελικά στις πιέσεις της άλλης πλευράς του Ατλαντικού, το σκηνικό θα αλλάξει στον τομέα της παραγωγής και διακίνησης ειδών διατροφής. Θα περιοριστεί ο έλεγχος στη χημική επεξεργασία τροφίμων, δεν θα απαγορεύεται πλέον η πώληση γενετικά τροποποιημένων προϊόντων στην Ευρώπη, δεν θα είναι αναγκαίο να αναγράφεται στις ετικέτες των ειδών διατροφής η προέλευση των πρώτων υλών, όπως συμβαίνει σήμερα, δεν θα προστατεύονται τα Προϊόντα Ονομασίας Προέλευσης, κλπ.

Κοντολογίς η Ευρωπαϊκή Ένωση θα υποβιβάσει τα πρότυπα ασφαλείας για τα τρόφιμα σ΄ εκείνα των Ηνωμένων Πολιτειών. Πράγμα που αν συμβεί θα σημαίνει χειρότερη ποιοτικά διατροφή και ακόμη μεγαλύτερη κυριαρχία των πολυεθνικών βιομηχανιών τροφίμων σε βάρος της τοπικής παραγωγής και οικονομίας.

Οι εναλλακτικές λύσεις

Το ερώτημα που τίθεται συνεπώς είναι αν υπάρχει εναλλακτική λύση. Αν στην Ελλάδα, όσοι δεν είναι σε θέση να ξοδέψουν κι ένα ευρώ επιπλέον στη διατροφή τους, ζώντας κάτω από τα όρια της φτώχειας, μπορούν να διεκδικήσουν μια ποιοτικά καλή διατροφή.

Η οικονομική κρίση ήταν πράγματι μια ευκαιρία για χιλιάδες ανθρώπους να εκφράσουν την αλληλεγγύη τους, για ν΄ αλλάξουν αντιλήψεις, για να αναζητήσουν διαφορετικούς τρόπους κάλυψης των διατροφικών τους αναγκών.

Η παροχή εκτάσεων γης από δήμους σε ιδιώτες για να καλλιεργήσουν, η δημιουργία λαχανόκηπων σε προαύλια σχολείων και παιδικών σταθμών, το κίνημα χωρίς μεσάζοντες, συνεταιριστικές πρωτοβουλίες στη βάση των αρχών της κοινωνικής οικονομίας για τη διάθεση προϊόντων διατροφής (bio-coop), η ανάπτυξη δικτύων διανομής απευθείας από επιλεγμένους αγρότες και συλλογικότητες παραγωγών σε ομάδες καταναλωτών, οι κουζίνες κοινωνικής αλληλεγγύης  είναι η απάντηση στη λαίλαπα της οικονομικής κρίσης. Και ήρθαν να προστεθούν σε ήδη υπάρχουσες κινήσεις, ελληνικές και διεθνείς, που δραστηριοποιούνται στον τομέα της διατροφής και της βιοποικιλότητας στη χώρα μας, όπως η Slow Food, η Fair Trade, η εναλλακτική κοινότητα «Πελίτι», οι ομάδες βιοκαλλιεργητών, κ.ά.

Κοινός παρανομαστής και ταυτόχρονα στόχος όλων αυτών των κινήσεων, που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο αμφισβητούν το σύγχρονο πρότυπο διατροφής, είναι ο εξής: σε μία περίοδο ανέχειας η αναζήτηση μιας ποιοτικά καλής διατροφής δεν είναι πολυτέλεια, ούτε προνόμιο των εύπορων, αλλά βασική συνιστώσα ενός διαφορετικού τρόπου ζωής που σέβεται το περιβάλλον, που δίνει έμφαση στην ισόρροπη αειφόρο ανάπτυξη και τη διατήρηση της βιοποικιλότητας, που δίνει προτεραιότητα στην προβολή των τοπικών προϊόντων και την ενίσχυση της τοπικής οικονομίας.

Αντί να λέμε ότι η οικονομική κρίση είχε ως συνέπεια να χειροτερέψει η διατροφή μας, μπορούμε να πούμε ότι η οικονομική κρίση είναι μία καλή ευκαιρία για να καλυτερέψουμε την ποιότητα της διατροφής μας.

Χαρακτηριστικό είναι το μήνυμα της Ομάδας Αστικών και Περιαστικών Καλλιεργειών (ΠΕΡΚΑ) στη Θεσσαλονίκη, που εδώ και πέντε χρόνια καλλιεργεί λαχανόκηπους στο στρατόπεδο Καρατάσου. Αποκτείστε αυτάρκεια στην τροφή σας, ελέγξτε μόνοι σας την ποιότητα των τροφίμων, ζήστε την εμπειρία της συνεργατικής καλλιέργειας.

Μ΄ άλλα λόγια, είναι σημαντικό για τη σωματική υγεία και την ψυχική μας διάθεση να γνωρίζουμε τη διαδικασία από τη σπορά μέχρι τη συγκομιδή και τον καρπό που φτάνει στο πιάτο μας.

Το κράτος πού είναι;

Το εγχείρημα προφανώς δεν είναι εύκολο, αλλά όποιος τόλμησε βγήκε κερδισμένος. Η διεθνής εμπειρία έχει δείξει ότι ανάλογες πρωτοβουλίες βασίζονται στην αυτοοργάνωση και διαχειρίζονται από την κοινωνία των πολιτών, αλλά η ανάπτυξή τους εξαρτάται –και συνεπώς προϋποθέτει- τη στήριξή τους από κυβερνήσεις και την Τοπική Αυτοδιοίκηση, είτε σε νομοθετικό επίπεδο, είτε στην παροχή κινήτρων.

Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα στη γειτονική Ιταλία, όπου δεκάδες οργανώσεις, που δραστηριοποιούνται εδώ και δεκαετίες στον τομέα της ποιότητας της διατροφής, της διατήρησης της βιοποικιλότητας, της ενίσχυσης αγροτών σε χώρες του Τρίτου Κόσμου και του ηθικού εμπορίου, «εισακούονται» από κυβερνητικούς παράγοντες. Το σύγχρονο μοντέλο διατροφής δεν ανατρέπεται, αλλά δημιουργούνται ισχυρά ρήγματα, καθώς καλλιεργείται μια διατροφική παιδεία.

Το 2014 υπεγράφη το Πρωτόκολλο του Μιλάνου για μια παγκόσμια συμφωνία για τα τρόφιμα και τη διατροφή, αντίστοιχη του Κιότο για το κλίμα, με στόχο τη βελτίωση της υγείας και τη μείωση της σπατάλης τροφίμων στις πόλεις, την οποία ένα χρόνο αργότερα υπέγραψε ο Δήμος Θεσσαλονίκης.

Η Fair Trade Hellas αναζητά συμμάχους στο χώρο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης ώστε σε κάθε δήμο να δημιουργηθούν Συμβούλια Διατροφικής Πολιτικής που θα αποφασίζουν και θα καταρτίζουν την τοπική διατροφική πολιτική, αλλά προς το παρόν απευθύνονται σε «ώτα μη ακουόντων».

Ακόμη και το κυβερνών κόμμα που είχε υποστηρίξει το κίνημα χωρίς μεσάζοντες την περίοδο που ήταν στην αντιπολίτευση, σήμερα, ενδεχομένως δέσμια συμφερόντων,  αρνείται να αναγνωρίσει αυτές τις αγορές, επικαλούμενη ασάφεια του νόμου, τη στιγμή που θα μπορούσε χωρίς κόστος, πολιτικό ή οικονομικό, να νομοθετήσει και να συμβάλει στην ανάπτυξη κινήσεων κοινωνικής ευθύνης στον τομέα της διατροφής και εν τέλει ενός διαφορετικού πρότυπου διατροφής.

Το αποτέλεσμα αυτής της θεσμικής ολιγωρίας είναι οφθαλμοφανές: οι όποιες προσπάθειες της κοινωνίας των πολιτών, των δικτύων να κινήσουν τα νήματα ώστε να αλλάξουν διατροφικές συνήθειες οι Έλληνες ακροβατούν ανάμεσα στην αδιαφορία και σε ανυπέρβλητα γραφειοκρατικά εμπόδια.

Οι αποκαλύψεις για το περιεχόμενο της TTIP ας είναι ένα σήμα κινδύνου για όλους.

tvxs