Ο ψυχαναλυτής ως συντηρητής της ηγεμονίας

του Δημήτρη Σταράκη

Ο Ματθαίος Γιωσαφάτ, ένας από τους πλέον γνωστούς ψυχαναλυτές-ψυχιάτρους στη χώρα μας, μίλησε για άλλη μία φορά για την “εθνική μας ψυχοσύνθεση”. Σε συνέντευξη στην εφημερίδα “Φιλελεύθερος”, διαπιστώσαμε πώς η ψυχανάλυση και η ψυχιατρική μπορεί για άλλη μία φορά να κλείνει αδικαιολόγητα τα μάτια στα προβλήματα της εποχής και να διαιωνίζει μια κατάσταση που ευνοεί τους λίγους και αδικεί κατάφωρα τους πολλούς.

Εκεί, διαβάζουμε ότι η Ελλάδα αποτελεί ουσιαστικά το δημιούργημα μια ανώριμης μάνας: “Από τη μία ο προστατευτισμός της μάνας και από την άλλη του κράτους συνέβαλαν στην κατάσταση που βιώνουμε σήμερα. […] Στην πραγματικότητα, η παθητική εξάρτηση από τη μάνα και την οικογένεια δημιουργούν τον «μη γνήσιο άνθρωπο», τον ανολοκλήρωτο άνθρωπο. Άρα και τον μη ολοκληρωμένο πολίτη.”

Στην κοσμοθεωρία του Γιωσαφάτ (και όχι μόνον αυτού), ο πατέρας δεν υπάρχει. Τα πάντα ξεκινούν και τελειώνουν στη μητέρα, η οποία διαμορφώνει ακόμα και την πολιτική συνείδηση.

Εκεί όμως που ο αναχρονισμός της Γιωσαφατικής οπτικής φεύγει από το ψυχαναλυτικό και μετατρέπεται σε καθαρά πολιτική ιδεολογία είναι όταν απαντά στην στρατευμένη ερώτηση “Γιατί στην Ελλάδα ακόμα επιμένουμε σε παρωχημένες σοσιαλιστικές ιδέες;” (μία ερώτηση είναι στρατευμένη, όταν πριν απαντηθεί θεωρεί de facto το γεγονός ότι η Ελλάδα πιστεύει σε έναν παρωχημένο σοσιαλισμό). Η απάντηση του Γιωσαφάτ θα μπορούσε να δοθεί άνετα από έναν πολιτικό και όχι από έναν διακεκριμένο ψυχαναλυτή:

“Eίναι ένας συνδυασμός σεξουαλικότητας και ένα μεγάλο έλλειμμα αυτοπραγμάτωσης. […]
Εννοώ ότι αυτή η γοητεία, την οποία εμπνέουν ακόμα αυτά τα αυταρχικά καθεστώτα είναι δικαιολογημένη, επειδή οι νέοι θέλουν να αλλάξουν τον κόσμο. Με οποιονδήποτε τρόπο. Αν είσαι νέος και δεν έχεις κοπέλα και ταυτόχρονα δεν έχεις και εργασία για να αυτοπραγματωθείς, ψάχνεις διέξοδο στην ιδεολογία.”

Έτσι, ο Ματθαίος Γιωσαφάτ φτάνει στο σημείο να ταυτιστεί με μία γραμμή, την οποία ακολούθησαν και τα καθεστώτα του υπαρκτού σοσιαλισμού: Να θεωρεί δηλαδή ψυχικά πάσχοντες και ανολοκλήρωτους χαρακτήρες όσους αντιστέκονταν στο υπάρχον καθεστώς. Αυτός/η που διαφωνεί, κατά τον Γιωσαφάτ, ψάχνει διέξοδο σε μία ιδεολογία.

Έτσι, ο Γιωσαφάτ αφήνει χωρίς σχολιασμό την κυρίαρχη ιδεολογία, ή την“εξωτερική πραγματικότητα”, για να χρησιμοποιήσουμε έναν ψυχαναλυτικό όρο η οποία παράγει κοινωνικό αναβρασμό, διαρκής αβεβαιότητα και ωθεί το άτομο στο να δοκιμάζει συνεχώς τις αντοχές του.

Ποιοι τότε, κατά τον Γιωσαφάτ είναι οι “ώριμοι” σε τούτον τον ντουνιά; Δεν είναι δύσκολο να μαντέψει κανείς:

Οι «πρωκτικοί» [Γερμανοί] είναι σταθεροί, δεν απατούν, στηρίζουν αλλά έχουν δυσκολία στο να εκφραστούν συναισθηματικά. Έτσι είναι οι Γερμανοί και διοικούν αυτή τη στιγμή την Ευρώπη. Ο Μακρόν αισθάνεται ασφαλής με την Μπριζίτ επειδή αυτή τον μεγάλωσε… Από τα 15 του, τον είχε υπό την προστασία της και τον στηρίζει ακόμα. Είναι δημιούργημά της. Καλό είναι αυτό για τη Γαλλία και την Ευρώπη.

Προσέξτε την κραυγαλέα αντίφαση στην ιδεολογική τοποθέτηση του: Σε όλη τη συνέντευξη, οι Έλληνες δεν έχουν αυτοπραγματωθεί, εξαιτίας μιας ανώριμης μάνας που παράγει τον φθόνο στα παιδιά της. Ο Μακρόν όμως, ο οποίος έχει σχέση με μια γυναίκα που ουσιαστικά αποτελεί μία ενσάρκωση της μάνας του, πετυχαίνει να βρίσκεται “υπό την προστασία της” και έτσι “καλό είναι αυτό για την Ελλάδα και την Ευρώπη”. Ο ανώριμος από τη μάνα του Έλληνας και ο ώριμος Μακρόν που έχει μια άλλη μάνα δίπλα του. Ποια είναι η διαφορά εδώ; Μα τίποτε άλλο από την πειθήνια υπακοή του Μακρόν στους “πρωκτικούς” Γερμανούς πολιτικούς που εξουσιάζουν την Ευρώπη.

Αυτά κάνει η ιδεολογία: Μπορείς ελεύθερα να φάσκεις και να αντιφάσκεις, προκειμένου να διαιωνίζεις με την αυθεντία σου έναν τρόπο ζωής, ο οποίος δημιουργεί τα προβλήματα, τα οποία εσύ αναγάγεις σε ελαττωματικά βιολογικά και ψυχολογικά χαρακτηριστικά των ανθρώπων.

Ευτυχώς όμως, υπάρχουν και εξαιρέσεις, οι οποίες μας δείχνουν ότι ο ψυχίατρος, ο ψυχαναλυτής, ο ψυχολόγος δεν θα πρέπει να ταυτίζεται με το μέρος των κυνικών εξουσιαστών, οι οποίοι γεμίζουν τον κόσμο ανισότητα και επακόλουθη δυσφορία, αλλά προσπαθεί να βλέπει πιο σφαιρικά τα πράγματα.

Έτσι, θα κλείσω με ένα απόσπασμα από την φιλόσοφο και ψυχοθεραπεύτρια (και όχι…σοσιαλίστρια, όπως θα έσπευδαν να την χαρακτηρίσουν οι ημιμαθείς της χώρας μας) Alice Holzey-Kunz, η οποία γράφει στο βιβλίο της, Daseinanalysis:

“Ο καπιταλισμός σήμερα ο οποίος εξαιρείται από ηθικές υποχρεώσεις απαιτεί όχι μόνο ευέλικτα αλλά και “ισχυρά” – πχ άφοβα, δίχως ενοχές, δίχως ντροπή- υποκείμενα, τα οποία προωθούν τα συμφέροντα τους χωρίς αναστολές. Έτσι, οι σύγχρονες οικονομικές συνθήκες απαιτούν και έτσι ενισχύουν τα ψυχολογικά χαρακτηριστικά που ανήκουν στη συμπτωματολογία της οριακής προσωπικότητας”.

Έτσι λοιπόν, η εποχή που αφήνει ανέγγιχτη στην κριτική του ο Ματθαίος Γιωσαφάτ προκρίνει τα χαρακτηριστικά εκείνα τα οποία συναντάμε σε καταστάσεις όπου οι άνθρωποι ζουν τη ζωή τους σε ένα αφόρητο “άσπρο-μαύρο”: Μπορούν να μισήσουν ξαφνικά εκεί που αγαπούν, μπορούν να διακόψουν κάθε επαφή με άτομα, τα οποία πριν από λίγο υμνούσαν, όπως συναντάμε μεταξύ άλλων σε αυτήν την πολύ συγκεκριμένη και παθολογική κατάσταση. Αυτά τα χαρακτηριστικά όμως, η εποχή μας δεν τα ορίζει ως “εν δυνάμει παθολογικά”, αλλά ως “χαρακτηριστικά ευελιξίας”. Θυμηθείτε τους νέους που ξεριζώθηκαν από τη χώρα μας για να αναζητήσουν τρόπο διαβίωσης στο εξωτερικό: Τα κυρίαρχα μέσα και οι υπηρέτες τους δεν τους ονόμασαν “οικονομική μετανάστευση” αλλά “κινητικότητα”.

Έτσι λοιπόν, η επιλεκτική οπτική του Ματθαίου Γιωσαφάτ είναι η κυρίαρχη, ηγεμονική οπτική, η οποία μας λέει ότι “φταίμε για όλα αυτά που μας συμβαίνουν”. Ας μην ξεχνάμε όμως ότι τέτοιες οπτικές οι οποίες μοιάζουν να συντηρούν μία λογική ψευδών ίσων αποστάσεων δεν είναι ουδέτερες, αλλά ευθυγραμμισμένες με τους καταπιεστές της καθημερινής ζωής.

altsantiri