Βrexit και «λαϊκισμός»

της Φωτεινής Βάκη

Το Brexit αναφέρεται στο δημοψήφισμα που διενεργήθηκε στις 23 Ιουνίου 2016 και αποφάσισε την έξοδο της Βρετανίας από την Ε.Ε. Η απόφαση προσφυγής στη λαϊκή ετυμηγορία είχε αποφασισθεί ήδη από τον David Cameron το 2013 ως μία απόπειρα κατευνασμού των ευρωσκεπτικιστών του κόμματός του και παρεμπόδισης της διαρροής ψήφων στο UKIP του Nigel Farage. Πρόκειται επομένως για περίπτωση εργαλειοποίησης του δημοψηφίσματος χάριν διασφάλισης της κομματικής και κυβερνητικής συνοχής.

Η χρονική σύμπτωση του Brexit με ένα ακροδεξιό τσουνάμι στην Β. Ευρώπη (κυρίως στη Γαλλία, την Ολλανδία, την Αυστρία, τη Δανία με αποκορύφωμα το AfD της Γερμανίας) αλλά και με την άνοδο της Αριστεράς στο Νότο και την Ιρλανδία καταδεικνύει την αμφισβήτηση εκ δεξιών και εξ αριστερών μιας νεοφιλελεύθερης ορθοδοξίας που κατίσχυσε στον πλανήτη τα τελευταία σαράντα έτη. Με ποιες διόπτρες θα μπορούσε να αναγνωσθεί συνεπώς η απόφαση του Βρετανικού λαού να εγκαταλείψει την Ε.Ε;

Ένα πρώτο ερμηνευτικό σχήμα θα ήταν αυτό της πρόσληψης του Brexit ως περίτρανης απόδειξης του αντι-ευρωπαϊσμού της Βρετανίας που καλλιέργησε η ιμπεριαλιστική της ιστορία και μια παραδοσιακή ειδική σχέση με την Αμερική. Ένα πείσμα της βρετανικής ελίτ που ακόμη τρέφει το ασυνείδητό της η αίγλη παρελθόντων αυτοκρατορικών μεγαλείων. Άλλωστε η Βρετανία δεν έγινε ποτέ μέλος της Ευρωζώνης. Θα άξιζε ωστόσο να υπογραμμιστεί εδώ ότι η απόρριψη του ευρώ μετά τη συνθήκη του Μάαστριχτ από την βρετανική κυβέρνηση οδήγησε υπό τις ευλογίες ενός μεταλλαγμένου εργατικού κόμματος σε έναν σκληρό εγχώριο νεοφιλελευθερισμό που γέννησε την πρώτη σοβαρή τραπεζική κρίση στην Ευρώπη και μια δρακόντεια λιτότητα που συνέχισε απρόσκοπτα η επόμενη κυβέρνηση Συντηρητικών και Φιλελεύθερων. Η φαντασμαγορική μητρόπολη του Λονδίνου και η εύπορη Νοτιοανατολική Αγγλία πόρρω απέχουν από τον αποβιομηχανοποιημένο φτωχό Βορρά. Τέλος, οι μεγάλες μεταναστευτικές ροές και η προσφυγική κρίση, οι ατελέσφορες πολιτικές αντιμετώπισης και κοινωνικής ενσωμάτωσης των μεταναστών σε συνδυασμό με την ρατσιστική, ξενοφοβική ρητορική στην οποία πρωταγωνίστησε ο Φάρατζ έγιναν η μήτρα του φόβου και της εθνικιστικής περιχαράκωσης.

Κομμάτι από το μεγάλο ψηφιδωτό της Ευρώπης, παλμογράφος των αλλεπάλληλων δονήσεων και κραδασμών της, το Brexit θα μπορούσε εν τέλει να είναι το χρονικό ενός προαναγγελθέντος θανάτου ή μιας αθετημένης υπόσχεσης: του ημιτελούς σχεδίου της Ευρώπης να αναγεννηθεί πάνω στα συντρίμμια του πολέμου μια κοινότητα ειρήνης, κοινωνικού κράτους και αξιοπρεπούς απασχόλησης το πολιτειακό σύστοιχο της οποίας θα ήταν η αντιπροσωπευτική δημοκρατία των εθνικών κρατών που θα την συναποτελούσαν. Το ανέφελο μεταπολεμικό διάλειμμα ενός εγχειρήματος που ξεκίνησε ως το σχέδιο Σούμαν της κοινής αγοράς άνθρακα και χάλυβα οδήγησε στην επαλήθευση της ζοφερής προφητείας του Hayek. Oι χαμηλοί ρυθμοί ανάπτυξης και παραγωγικότητας προϊόντος του χρόνου, η ανεργία και η όξυνση ανισοτήτων, η απορρύθμιση των χρηματιστικών αγορών ενδεδυμένων το οιονεί μυστικιστικό περίβλημα ενός μετανεωτερικού αόρατου χεριού ή ειμαρμένης, η εμμονή στην ιδιωτικοποίηση δημόσιων υπηρεσιών και βιομηχανιών σάλπιζαν την θριαμβική έλευση του «θαυμαστού» νεοφιλελεύθερου κόσμου η θεσμική μορφή του οποίου ήταν ένας υπερεθνικός μηχανισμός απρόσβλητος από τη λαϊκή βούληση. Ένας μηχανισμός τεχνοκρατικής αυθεντίας και εξουσίας που υποκαθιστούσε την αντιπροσώπευση και κράδαινε τη δαμόκλειο σπάθη της λιτότητας σε αδύναμους φορολογούμενους πολίτες και παροπλισμένα εκλεκτορικά σώματα. Το φάντασμα που πλανάται πάνω από την Ευρώπη και τη στοιχειώνει δεν είναι μόνο αυτό των υπερχρεωμένων και ελλειμματικών Νότιων που γεννούν τα εξωφρενικά πλεονάσματα των Βορείων. Είναι το έλλειμμα δημοκρατικής νομιμοποίησης που αντικατοπτρίζεται στην ίδια την αρχιτεκτονική των θεσμών της Ε.Ε: Εκ των τριών θεσμικών πυλώνων της, την Κομισιόν, το Συμβούλιο των υπουργών και το Κοινοβούλιο, το τελευταίο που κατ ουσία είναι ο συνδετικός κρίκος μεταξύ θεσμών και πολιτών, είναι το πιο αδύναμο.

Παρακολουθούμε με μεγάλο ενδιαφέρον τις διαδικασίες, σύνθετες και χρονοβόρες, της εξόδου της Βρετανίας από την Ε.Ε. Τα φλέγοντα θέματα τα οποία έχουν τεθεί κατά καιρούς αφορούν κυρίως δικαιώματα και τις  συνθήκες διαβίωσης και εργασίας εφεξής των πολιτών που προέρχονται από κράτη μέλη της Ε.Ε στην Βρετανία, συμπεριλαμβανομένων και ημών των ιδίων. Η ελληνική κοινότητα φοιτητών, επιστημόνων και ερευνητών στην Βρετανία είναι από τις μεγαλύτερες. Το ερώτημα διδάκτρων, δικαιωμάτων μετακίνησης, διαμονής, εργασίας και ασφάλισης ανοικτό. Υπάρχει όμως και μια ατζέντα που υπερβαίνει το πλαίσιο των εθνικών συμφερόντων και αφορά τα ανθρώπινα δικαιώματα. Η Ευρωπαϊκή Συνθήκη των ανθρώπινων δικαιωμάτων συνιστά προαπαιτούμενο της ένταξης στην Ε.Ε. Διατάξεις του ευρωπαϊκού νομικού πλαισίου των ανθρωπίνων δικαιωμάτων του 1998 που ενσωματώθηκαν στο Βρετανικό Δίκαιο επανεξετάζονται υπό την πίεση μερίδας των Συντηρητικών που αιτούνται την απόσυρσή τους.

Η Ευρώπη γερνάει ανεπιτυχώς με ακρωτηριασμένο το ένα της μέλος. Το Brexit μας υπενθυμίζει βίαια ότι ζούμε στην εποχή των τεράτων, κατά τον Gramsci, σε ένα interregnum όπου το παλιό αργοπεθαίνει αλλά το νέο δεν έχει γεννηθεί. Το νέο ωστόσο, για μας δεν επωάζεται στο κέλυφος του εθνικισμού. Δεν θα το φέρουν στον κόσμο φυγόκεντρες δυνάμεις αλλά ένας επώδυνος αγώνας που διεξάγεται καθημερινά μέσα σε αυτή την Ευρώπη προκειμένου να την αλλάξουμε. Να φιλοτεχνήσουμε μια Ευρώπη δημοκρατίας και αλληλεγγύης

Δημοψηφίσματα για την Ε.Ε γίνονταν πάντα,  όπως για παράδειγμα στη Γαλλία το 2005 για το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα. Δημοψηφίσματα που αν το αποτέλεσμά τους δεν ήταν το αναμενόμενο έφεραν ανεξίτηλο το στίγμα του «λαϊκισμού». Σοφός και ώριμος ο λαός μας όταν μας ψηφίζει, αδαής και ακατέργαστος, ανορθόλογος και επιρρεπής σε δημαγωγούς, όταν επιστρέφει εκδικούμενος όσους τον απέκλεισαν. Ο όρος «λαϊκισμός» γίνεται το τελεσφόρο όπλο για να αναχαιτιστεί η επιστροφή του λαού. Το Brexit ως διαλυτική στιγμή, ως ακρωτηριασμός της Ευρώπης ας μην αντιμετωπιστεί με την εύκολη του όρου «λαϊκισμός». Ανεξαρτήτως των ενστάσεων και διαφωνιών ας μην επιτρέψουμε η ιδεολογική κατάχρηση του όρου «λαϊκισμός» ως η ένδειξη της δυσπιστίας στη λαϊκή ετυμηγορία να εκτραπεί σε φόβο ή μίσος για τη δημοκρατία. Γιατί στη δημοκρατία για την άσκηση της εξουσίας δεν χρειάζεται πιστοποίηση. Ας γίνουν τα τραύματα τη γηραιάς μας Ηπείρου αφορμές αναστοχασμού και ασκήσεις αυτογνωσίας. Ο τρώσας και ιάσεται. 

left