Κανένα προσφυγόπουλο εκτός σχολείου

Αν και η φοίτηση των προσφυγόπουλων στην πρώτη φάση ένταξης στο απογευματινό πρόγραμμα των σχολείων προκάλεσε σε κάποιες περιπτώσεις έντονες αντιδράσεις, στις περισσότερες περιπτώσεις υποκινούμενες, τα εμπόδια αυτά σταδιακά ξεπεράστηκαν και όλες οι σχολικές μονάδες που εντάχθηκαν στον σχεδιασμό λειτούργησαν

του Παύλου Χαραμή

Η ένταξη των προσφυγόπουλων στο σχολείο υπήρξε εξ αρχής ένα δύσκολο εγχείρημα. Από τη μια πλευρά η οικονομική κρίση που σοβεί τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα έθετε περιοριστικούς όρους σε κάθε βήμα αυτής της προσπάθειας. Από την άλλη ένας ρατσιστικός και μισαλλόδοξος ακροδεξιός εξτρεμισμός επιχειρούσε να αξιοποιήσει κάθε κίνδυνο, υπαρκτό ή ανύπαρκτο, για να αποτρέψει αυτή την επιδίωξη. Αν σε αυτά προστεθούν και οι εγγενείς δυσκολίες εξαιτίας του κλίματος καχυποψίας και εχθρότητας που κυριαρχεί τελευταία στις διεθνείς σχέσεις, ειδικά στην ανατολική Μεσόγειο και τα Βαλκάνια, έχει μπροστά του κάποια μόνο από τα πιο σοβαρά εμπόδια για την πραγμάτωση αυτού του έργου.

Όπως σημειώνεται στην έκθεση της Επιστημονικής Επιτροπής για τη Στήριξη των Παιδιών των Προσφύγων, που συστάθηκε από το υπουργείο Παιδείας για την υποστήριξη αυτής της προσπάθειας, «το εξόχως απαιτητικό αυτό έργο σχεδιάστηκε υπό συνθήκες χρονικής πίεσης και υλοποιείται μέσα σε ένα ιδιαίτερα ρευστό περιβάλλον, με έναν -και ετερογενή ως προς τα χαρακτηριστικά του και ασταθή ως προς τον αριθμό, τον τόπο και τις συνθήκες διαμονής εντός της χώρας- πληθυσμό προσφύγων».

Πραγματικά, αναπόσπαστο συνοδευτικό στοιχείο αυτής της προσπάθειας ήταν η ρευστότητα και η αστάθεια των δεδομένων, καθώς οι μετακινήσεις των προσφύγων και οι αλλαγές στις συνθήκες ζωής τους ήταν συχνές και ο αρχικός σχεδιασμός εύκολα ανατρεπόταν υπό το κράτος των νέων δεδομένων.

Σε αυτό το περιβάλλον η Επιστημονική Επιτροπή ανέλαβε να διαμορφώσει και να υποβάλει προτάσεις με στόχο την αποτελεσματική και απρόσκοπτη, κατά το δυνατόν, ένταξη των παιδιών των προσφύγων στο γηγενές εκπαιδευτικό σύστημα.

Τα πρώτα βήματα

Αφετηρία αυτού του φιλόδοξου εγχειρήματος ήταν η καταγραφή των δεδομένων και στη συνέχεια η διατύπωση προτάσεων για την ανάληψη δράσης από το υπουργείο Παιδείας σε συνεργασία με τους διεθνείς οργανισμούς και σε συνέργεια με τα συναρμόδια υπουργεία. Σε αυτή τη φάση η Επιτροπή έκρινε επωφελέστερη για την επιτυχή έκβαση του έργου τη σταδιακή -και όχι την άμεση- ένταξη των προσφυγόπουλων στα πλησιέστερα σχολεία έπειτα από ένα μεταβατικό διάστημα.

Σε αυτή την προσωρινή λύση συνέτειναν πολλοί παράγοντες, ανάμεσα στους οποίους η έντονη κινητικότητα του προσφυγικού πληθυσμού, η παντελής -κατά κανόνα- άγνοια της ελληνικής γλώσσας από τα παιδιά και τους γονείς, αλλά και η πολυετής αποχή των περισσότερων προσφυγόπουλων από κάθε μορφής σχολική εκπαίδευση.

Κατά συνέπεια ως κύριοι άξονες της εκπαιδευτικής πολιτικής για το αμέσως προσεχές διάστημα προσδιορίστηκαν τότε η ανάπτυξη δράσεων προετοιμασίας και δημιουργικής απασχόλησης κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού εντός των κέντρων φιλοξενίας και η λειτουργία του πρώτου σχολικού έτους από το φθινόπωρο του 2016 ως «προενταξιακού», εντός των σχολικών μονάδων, με μεταβατικό χαρακτήρα. Συμπληρωματικά προς αυτά προωθήθηκε η λειτουργία νηπιαγωγείων εντός των κέντρων φιλοξενίας με στόχο μια πιο ομαλή ένταξη στη σχολική δραστηριότητα.

Σε ό,τι αφορά το τι θα διδάσκονταν τα προσφυγόπουλα που εντάχθηκαν στα απογευματινά μαθήματα, επιλέχθηκε ως λύση η σύνταξη ειδικού προγράμματος σπουδών, προσαρμοσμένου στις ειδικές συνθήκες και ανάγκες του συγκεκριμένου μαθητικού πληθυσμού. Το πρόγραμμα αυτό περιλάμβανε διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας, των μαθηματικών, των αγγλικών και της πληροφορικής. Η επιλογή αυτών των μαθημάτων κρίθηκε ότι μπορεί να εξασφαλίσει στα προσφυγόπουλα ένα σώμα συνεκτικών και χρηστικών γνώσεων, οι οποίες θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν θετικά στο μέλλον ανεξάρτητα από τη μελλοντική τους πορεία (παραμονή στην Ελλάδα, μετακίνηση σε άλλη χώρα κ.λπ.).

Βασικό χαρακτηριστικό αυτού του προγράμματος ήταν η ευελιξία, καθώς έδινε τη δυνατότητα στους εκπαιδευτικούς να κινηθούν ανάλογα με τη συγκεκριμένη ομάδα παιδιών στην οποία δίδασκαν. Ειδικά για το μάθημα της ελληνικής γλώσσας, το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής πρότεινε να χρησιμοποιηθούν κατάλληλα σχολικά εγχειρίδια που είχαν εκπονηθεί παλαιότερα για τη διδασκαλία της ελληνικής ως δεύτερης γλώσσας.

Λόγω των μεγάλων δυσκολιών αυτής της περιόδου κρίθηκε πως δεν ήταν δυνατόν να χρησιμοποιηθούν ειδικά τεστ γνώσεων που θα βοηθούσαν στην κατάταξη των παιδιών σε τάξεις ανάλογα με το επίπεδο των γνώσεών τους. Έτσι η τοποθέτησή τους σε τάξεις έγινε κατά βάση με κριτήριο την ηλικία τους.

Η όλη προσπάθεια την περίοδο αυτήν είχε να αντιμετωπίσει τις ρατσιστικές και μισαλλόδοξες αντιδράσεις ενός μέρους του πληθυσμού που αρνούνταν πεισματικά κάθε μορφή ένταξης στα συνήθη σχολεία. Είχε όμως απέναντί της και ποικίλους φορείς και οργανώσεις που υποστήριζαν την «εδώ και τώρα» ένταξη των παιδιών στο πρωινό σχολικό πρόγραμμα χωρίς όρους και προϋποθέσεις.

Δυστυχώς τα εμπόδια και οι δυσκολίες στη σχολική ένταξη των προσφυγόπουλων δεν προήλθαν μόνο από αυτές τις ομάδες. Συχνά και θεσμικοί παράγοντες, κόμματα και οργανώσεις λειτουργούν με τρόπο που υπονομεύει τους στόχους της σχολικής ένταξης.

Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση που απασχόλησε τον Τύπο στις αρχές του μήνα, όταν η Εισαγγελία Πειραιά κάλεσε σε έγγραφη αναφορά εκπαιδευτικούς του 5ου Δημοτικού Σχολείου Κερατσινίου και του Δημοτικού Σχολείου Νέου Ικονίου Περάματος για θέματα που αφορούσαν τη λειτουργία των Δομών Υποδοχής για την Εκπαίδευση των Προσφύγων (ΔΥΕΠ) στα σχολεία αυτά, ύστερα από ανώνυμη καταγγελία. Ήταν ακριβώς τα σχολεία αυτά στα οποία η ναζιστική Χρυσή Αυγή οργάνωσε συγκεντρώσεις για να παρεμποδίσει την πρόσβαση των προσφυγόπουλων.

Μια άλλη σημαντική παράμετρος του ζητήματος αφορά τους εμβολιασμούς των προσφυγόπουλων. Η απουσία των απαραίτητων εμβολιασμών χρησιμοποιήθηκε συχνά ως επιχείρημα για τον αποκλεισμό τους και από την εκπαίδευση. Ανεξάρτητα από αυτό, όμως, ήταν και ένα θεμελιώδες θέμα υγείας που έπρεπε αμέσως να αντιμετωπιστεί. Αυτό έγινε έγκαιρα και οργανωμένα, με αποτέλεσμα σε σύντομο χρονικό διάστημα, έως τον Φεβρουάριο του 2017, να έχουν πραγματοποιηθεί 30.000 εμβολιασμοί και να έχει καλυφθεί επαρκώς το 85% του πληθυσμού των προσφυγόπουλων. Εκτιμάται ότι το σύνολο των προσφυγόπουλων είναι ήδη εμβολιασμένο, αν συνυπολογιστεί ότι πολλά παιδιά είχαν ήδη εμβολιαστεί στις πατρίδες τους ή στα κέντρα προσφύγων από τα οποία πέρασαν.

Αξίζει ακόμη να γίνει ειδική αναφορά στα ασυνόδευτα παιδιά, που αποτελούν μια ευάλωτη κοινωνική ομάδα, αλλά και ένα σημαντικό τμήμα του παιδικού προσφυγικού. Τα παιδιά αυτά φιλοξενήθηκαν σε ειδικούς ξενώνες σε όλη τη χώρα και σε ασφαλείς ζώνες εντός ορισμένων κέντρων φιλοξενίας υπό την εποπτεία του κράτους. Αρκετά από αυτά τα παιδιά όμως εξακολουθούν να ζουν σε συνθήκες που τα εκθέτουν σε ποικίλους κινδύνους και απαιτείται η άμεση λήψη συμπληρωματικών μέτρων.

Συμπεράσματα και προοπτική

Καθώς σήμερα βρισκόμαστε στην αρχή του νέου σχολικού έτους, μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα ότι η έως τώρα έκβαση του όλου εγχειρήματος της σχολικής ένταξης των προσφυγόπουλων υπήρξε σαφώς θετική. Αν και η φοίτηση των προσφυγόπουλων στην πρώτη φάση ένταξης στο απογευματινό πρόγραμμα των σχολείων προκάλεσε σε κάποιες περιπτώσεις έντονες αντιδράσεις, στις περισσότερες περιπτώσεις υποκινούμενες, τα εμπόδια αυτά σταδιακά ξεπεράστηκαν και όλες οι σχολικές μονάδες που εντάχθηκαν στον σχεδιασμό λειτούργησαν.

Βεβαίως εμφανίστηκαν προβλήματα που έχουν σχέση με την ελλιπή φοίτηση ή την πρόωρη διακοπή της, όπως άλλωστε συμβαίνει σε όλες τις σχετικές περιπτώσεις και στις άλλες χώρες που φιλοξενούν προσφυγικούς πληθυσμούς σε δύσκολες συνθήκες.

Όπως σημειώνει συμπερασματικά η Επιτροπή για την Ένταξη στην έκθεσή της, «το κοινωνικό και πολιτικό στοίχημα της εξόδου από το γκέτο των καταυλισμών, της επανόδου της ζωής των παιδιών σε μια κανονικότητα, της εξοικείωσής τους με το σχολείο και, συνολικότερα, της ορατότητας των προσφύγων στην ελληνική κοινωνία έχει εν πολλοίς κερδηθεί -και όχι σε ένα εύκολο πεδίο, αν δούμε την τρέχουσα ευρύτερη ευρωπαϊκή και διεθνή πραγματικότητα. Τα επιτεύγματα αυτά είναι σημαντικά δεδομένων των περιορισμένων ευκαιριών κοινωνικής ένταξης των προσφύγων και συνάντησής τους με Έλληνες πολίτες. Είναι επίσης σημαντικά καθώς αποτέλεσαν ένα εφαλτήριο για την ευρύτερη αποδοχή των δικαιωμάτων των προσφύγων και την ένταξή τους στην ελληνική και τις ευρωπαϊκές κοινωνίες».

Στις αρχές του τρέχοντος σχολικού έτους στόχος του όλου σχεδιασμού εξακολουθεί να παραμένει η ένταξη όλων των προσφυγόπουλων στο σχολείο, με ιδιαίτερη έμφαση στην αρμονική μετάβαση των περισσότερων παιδιών στην πρωινή ζώνη. Συγχρόνως, όπως δήλωσε ο γενικός γραμματέας του υπ. Παιδείας Γ. Αγγελόπουλος, ο περυσινός επιτυχημένος θεσμός των απογευματινών Δομών Υποδοχής Εκπαίδευσης (ΔΥΕΠ) θα εξακολουθήσει να λειτουργεί για έναν μικρό αριθμό παιδιών που δεν πρόλαβαν να ολοκληρώσουν το προενταξιακό έτος της προηγούμενης σχολικής χρονιάς ή για εκείνα που η δομή φιλοξενίας στην οποία διαμένουν δεν βρίσκεται κοντά σε Ζώνη Εκπαιδευτικής Προτεραιότητας (ΖΕΠ).

Στα μέσα του μήνα ξεκίνησε το φετινό πρόγραμμα για τα προσφυγόπουλα που διαμένουν στη δομή φιλοξενίας του Ελαιώνα και φοιτούν σε σχολεία της περιοχής σε τάξεις υποδοχής, ενώ σύντομα, εντός του μήνα, αναμένεται να ολοκληρωθούν οι διαδικασίες ώστε τα προσφυγόπουλα όλων των δομών φιλοξενίας να φοιτούν στο σχολείο. Επιπλέον σχεδιάστηκε για φέτος η ίδρυση τάξεων υποδοχής σε σχολεία που χαρακτηρίζονται ως Ζώνες Εκπαιδευτικής Προτεραιότητας στα γυμνάσια και τα λύκεια για τα μεγαλύτερα παιδιά. Εξήντα επτά μόνιμοι εκπαιδευτικοί τοποθετήθηκαν φέτος ως Συντονιστές Εκπαίδευσης Προσφύγων (ΣΕΠ) σε όλη την Ελλάδα προκειμένου να αποτελέσουν τον συνδετικό κρίκο μεταξύ των προσφυγικών πληθυσμών και των σχολικών δομών.

Σε αυτόν τον σημαντικό σκοπό η εκπαιδευτική κοινότητα και η ελληνική κοινωνία ανταποκρίθηκαν θετικά συντελώντας ουσιαστικά στην αρμονική ένταξη των προσφυγόπουλων στο σχολείο.

Ας μη λησμονούμε ότι ένταξη των προσφυγόπουλων στη δημόσια εκπαίδευση είναι αναφαίρετο δικαίωμα των παιδιών, καθήκον και διεθνής δέσμευση της ελληνικής Πολιτείας, αλλά και καθοριστικό σημείο για την ένταξη των παιδιών στην ελληνική κοινωνία.

avgi