Οι μεταλλάξεις του πατριωτισμού

του Τάσου Παππά

Διάσταση απόψεων στο Κίνημα Αλλαγής σχετικά με το Μακεδονικό. Η ηγετική ομάδα (Φώφη Γεννηματά, Γιώργος Παπανδρέου, Σταύρος Θεοδωράκης, Γιώργος Καμίνης, Θ. Θεοχαρόπουλος) τοποθετήθηκε καθαρά υπέρ της σύνθετης ονομασίας, άσκησε κριτική στη Νέα Δημοκρατία για τον οπορτουνισμό της και εξέφρασε την αντίρρησή της για τα συλλαλητήρια, χωρίς πάντως να απαγορεύσει τις ατομικές παρουσίες. Στο ίδιο μήκος κύματος ήταν και κορυφαίοι παράγοντες της παράταξης (Σημίτης, Βενιζέλος). Ωστόσο ένα κομμάτι του ΠΑΣΟΚ βρίσκεται στον αντίποδα. Δεν αποδοκιμάζει τα συλλαλητήρια, δεν θέλει τη σύνθετη ονομασία και πλασάρεται ως γνήσια πατριωτικό ρεύμα με αναφορά στις ρίζες του ΠΑΣΟΚ.

Πράγματι, ο πατριωτισμός ήταν βασικός πυλώνας της γενέθλιας πράξης του κινήματος. Δεν τον αντιλαμβάνονταν όμως όλοι με τον ίδιο τρόπο και στην πορεία υπέστη μεταλλάξεις. Την πρώτη περίοδο είχε σαφές αντιιμπεριαλιστικό περιεχόμενο. Ηταν η εποχή που ο Ανδρέας Παπανδρέου διαλαλούσε ότι «η Ελλάδα ανήκει στους Ελληνες», φλέρταρε με το Κίνημα των Αδεσμεύτων, αρνούνταν να υιοθετήσει την επιθετική ρητορική της Δύσης εναντίον του «υπαρκτού σοσιαλισμού», οι οπαδοί του κινήματος φώναζαν στις συγκεντρώσεις «Φονιάδες των λαών Αμερικάνοι», «ΕΟΚ και ΝΑΤΟ το ίδιο συνδικάτο», στα επίσημα κείμενα η ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία χαρακτηριζόταν «δεκανίκι του δυτικού ιμπεριαλισμού» και ο ευρωκομμουνισμός απαξιωνόταν ως ρεφορμισμός.

Τη δεκαετία του ’70 το συγκεκριμένο ιδεολογικό πλαίσιο τράβηξε κόσμο στο ΠΑΣΟΚ από τη ριζοσπαστική και την κομμουνιστική Αριστερά. Αρχισε να ξεφτίζει πριν από την εκλογική νίκη του 1981 μέχρι που εγκαταλείφθηκε κατά τη διάρκεια της κυβερνητικής θητείας. Από το ΝΑΤΟ δεν φύγαμε, τις βάσεις δεν τις διώξαμε, δημοψήφισμα για την ΕΟΚ δεν έγινε, το Κίνημα των Αδεσμεύτων εξαφανίστηκε, ο «υπαρκτός σοσιαλισμός» κατέρρευσε και το ΠΑΣΟΚ έγινε μέλος της Σοσιαλιστικής Διεθνούς.

Ο πατριωτισμός προσαρμόστηκε στις νέες συνθήκες βρίσκοντας άλλους αντιπάλους: την Τουρκία (ο προαιώνιος εχθρός) και από τις αρχές της δεκαετίας του ’90 τη FYROM. Κάθε φορά που η ηγεσία του ΠΑΣΟΚ επιχειρούσε ανοίγματα στην εξωτερική πολιτική ή ερχόταν αντιμέτωπη με σοβαρά προβλήματα, το αυτοαποκαλούμενο «πατριωτικό ρεύμα», το οποίο εκπροσωπούνταν σε όλα τα όργανα του κόμματος, έκανε αισθητή την παρουσία του. Οταν ο Α. Παπανδρέου έβαλε το Κυπριακό «στο ράφι» για να υπάρξει μια συνεννόηση με την Τουρκία, δέχτηκε κριτική και υποχρεώθηκε να αναδιπλωθεί στο σχήμα «μη διάλογος-μη πόλεμος».

Κορυφαίοι υπουργοί και πολλοί βουλευτές δυσφόρησαν με την εξέλιξη που πήρε η κρίση των Ιμίων. Οταν ο Σημίτης υπέγραψε τη συμφωνία της Μαδρίτης με την Τουρκία, βουλευτές του ΠΑΣΟΚ κατέθεσαν την έντονη διαφωνία τους με το κείμενο-διακήρυξη. Σφοδρές διαφωνίες εκδηλώθηκαν και για τη διαχείριση της υπόθεσης Οτσαλάν και για το σχέδιο Ανάν. Το 1993, λίγο πριν από την επιστροφή του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία, κάποια στελέχη του πρότειναν να γίνει δεκτή η ονομασία Nova Macedonia. Η ιδέα απορρίφθηκε με το σκεπτικό ότι δεν έπρεπε να δοθεί χείρα βοηθείας στον Μητσοτάκη. Ο στόχος ήταν η πτώση της κυβέρνησης του «Εφιάλτη», ο οποίος είχε οδηγήσει τον ιδρυτή του κινήματος στο Ειδικό Δικαστήριο.

Επίσης αυτού του τύπου ο πατριωτισμός δεν είχε κανέναν ενδοιασμό να συνεργαστεί με την ιεραρχία της Εκκλησίας σε θέματα που θεωρούσε ότι συγκροτούσαν τον πυρήνα του νεοελληνικού έθνους. Η μισή κυβέρνηση αγωνιζόταν εναντίον του Χριστόδουλου για το ζήτημα των ταυτοτήτων, η άλλη μισή διαπραγματευόταν μυστικά μαζί του για να βρεθεί συναινετική λύση με αμοιβαίες υποχωρήσεις. Το συγκεκριμένο ρεύμα δεν διαθέτει σήμερα τη δύναμη που είχε στο παρελθόν, ωστόσο υπάρχει και όποτε του δίνεται η ευκαιρία, εμφανίζεται και διεκδικεί.

EFSYN