Άσυλο, ασυλία και «Α» στερητικό

του Σπύρου Γεωργάτου
Διπλανή ανάρτηση στο tvxs μας θύμισε τη νουθεσία του Θόδωρου Μαλικιώση, ενός εκ των ιδρυτών του ιστορικού εκδοτικού οίκου  «Θεμέλιο», που έφυγε πρόσφατα: «ένα χρέος έχουμε -έλεγε- τη Δημοκρατία και τα μάτια μας».

Η σοφή συμβουλή του Μαλικιώση μας μεταφέρει συνειρμικά σε κάτι άλλο. Τί είναι άραγε η δημοκρατική Πολιτεία, αν όχι ένα οικοδόμημα που έκτισε με τους αγώνες του ο ελληνικός λαός; Και ποιο είναι το βασικότερο θεμέλιο αυτού του οικοδομήματος, δεν είναι η Δικαιοσύνη;  Εκεί δεν προστρέχει όποιος αισθάνεται ότι αδικείται, διεκδικώντας την προστασία των δικαιωμάτων του και την ικανοποίηση των καλώς εννοούμενων συμφερόντων του;

Αυτονόητα όλα αυτά. Αλλά συνειδητοποιούμε τί σημαίνουν; Η καθημερινότητα στο ελληνικό Πανεπιστήμιο έχει στιγμές που αποκαλύπτουν μια επώδυνη πραγματικότητα: την ολοένα αυαξανόμενη πρακτική της αυθαιρεσίας, που είναι μια συμπεριφορά αντιδιαμετρική κάθε έννοια δημοκρατίας και δικαιοσύνης.

Το πρόβλημα έχει δύο όψεις. Μερικές φορές, ορισμένοι καθηγητές «ξεχνούν» να πάνε στο μάθημα ή «εξαφανίζονται». Τους ψάχνουν οι φοιτητές, τους ψάχνουν οι συνεργατες τους, αλλά ούτε φωνή, ούτε ακρόαση. Και δεν είναι μόνο αυτοί. Συνάδελφος κατέγραψε προ καιρού στο κινητό την εικόνα του πάρκινγκ έξω από το κτίριο της διοίκησης μεγάλου Πανεπιστημίου στις 8.30 το πρωί (που ήταν βέβαια άδειο) και κυκλοφόρησε ένα βιντεάκι με τον τίτλο «το πουλάκι τσίου-τσίου». Ο τίτλος του βίντεο ήταν παραπάνω από πετυχημένος, γιατί το μόνο σημάδι ζωής στον χώρο ήταν τα αηδονάκια που τιτίβιζαν χαρούμενα στα δέντρα.

Μια άλλη «κανονικότητα» της ακαδημαϊκής ζωής είναι η εξής: ομάδες από 20-30 φοιτητές μπουκάρουν κατά περιόδους τη μια στα γραφεία της διοίκησης και την άλλη στην αίθουσα της Συγκλήτου, λοιδορώντας όποιον βρουν μπροστά τους, και σκορπώντας κατηγορίες και επίθετα επί δικαίων και αδίκων. Ενίοτε πέφτει και σπρωξίδι, ένα στιγμιότυπο του οποίου (όποιο συμφέρει) αποτυπώνεται στα κινητά και κυκλοφορεί αμέσως στα Μέσα. Οι χαρακτηρισμοί πέφτουνε σύννεφο και οι προστακτικές του τύπου «στρίβε», «κόψε το λαιμό σου», «παραιτήσου», κλπ,  κοσμούν και εμπλουτίζουν τον δημοκρατικό διάλογο που οδηγεί πάντοτε στην ... επίλυση των προβλήμάτων.

Υπάρχουν βέβαια και τα πιο χοντρά. Καταλήψεις της φοιτητικής εστίας από αγνώστους, διακίνηση, κλοπές. Εκεί ο ποιητής σηκώνει τα χέρια και απευθύνεται στον (από μηχανής) Θεό. Υπάρχει, λέει, άσυλο ...

Άσυλο για ποιον, ρε γαμώτο;  Αν ένας πολίτης ή μια ομάδα ασκήσει τόσο bulling όσο ασκείται στα μέλη της Συγκλήτου σε έναν άλλο χώρο, αν προσβάλει την αξιοπρέπεια και την τιμή αυτού με τον οποίο διαφωνεί με τόσο βάναυσο τρόπο, αν τον δυσφημήσει, θα πληρώσει ένα κάρο λεφτά για αποζημίωση. Αν συλληφθεί για διακίνηση θα οδηγηθεί στη φυλακή. Κι αν παρεισφρήσει στο δωμάτιο ενός ξενοδοχείου ή στα γραφείο μιας δημόσιας υπηρεσίας, θα εκδιωχθεί πυξ λαξ. Γιατί αυτά δεν ισχύουν στο Πανεπιστήμιο;

Υπάρχουν δύο διακριτές στάσεις απέναντι στην ασυλία που έχουν «κατακτήσει» οι εξυπνάκηδες. Τις αναφέρω επισημαίνοντας ταυτόχρονα ότι διαφωνώ εξίσου και με τις δύο. Η πρώτη στάση είναι αυτή που ευαγγελίζεται η κα. Διαμαντοπούλου και ο κ. Μητσοτάκης, δηλαδή η πλήρης κατάργηση του ασύλου. Η δεύτερη είναι η στάση της απόλυτης «θεωρητικοποίησης» του προβλήματος, που έχουν σιωπηλά ενστερνιστεί πολλές κυβερνήσεις, συμπεριλαμβανομένης της σημερινής.

Χρειάζεται το πανεπιστημιακό άσυλο; Ανεπιφύλακτα ναι. Η ακαδημαϊκή ελευθερία είναι σύμφυτη με την προστασία της «αιρετικής» άποψης από τότε που κάηκε στην πυρά ο Γαλιλαίος. Θα μου πείτε, μα καλά, αυτό δεν ισχύει γενικά στη δημόσια σφαίρα, ακόμη και εκτός Πανεπιστημίου; Δεν υπάρχει αυτή η ανάγκη στον υπόλοιπο κόσμο, όπου η πρόνοια  του «ακαδημαϊκού ασύλου» δεν υπάρχει σε κάποιο νόμο; Όσοι ισχυρίζονται κάτι τέτοια ευσχήμως παραλείπουν το γεγονός ότι η επιστημονική ελευθερία δεν είναι μια απλή, «ατομική ελευθερία», δηλαδή μια «ελευθερία έκφρασης γνώμης».


Και εξηγούμαι. Η επιστημονική «γνώμη» μπορεί υπό ορισμένες συνθήκες να έχει συνέπειες   πολύ πέραν των ορίων της εκφοράς της. Αν δεν υπήρχε η «αιρετική» άποψη –και η αντίτστοιχη πρακτική- του Sabin (να χορηγήσει ζωντανό ιό πολυομυελιτιδας ως εμβόλιο αντί του κατεστραμμένου ιού που είχε εισαγάγει ο επιστημονικός του αντίπαλος Salk επικαλούμενος την ασφάλεια που προσφέρει αυτή η λύση απέναντι σε πιθανές παρενέργειες) δεν θα είχε εκριζωθεί η νόσος στον γενικό πληθυσμό. Στην προπολεμική Γερμανία –και στη διάρκεια της επταετίας σε μας- οι δημοκρατικοί καθηγητές δεν εκδιώχθηκαν από το Πανεπιστήμιο επειδή είχαν οργανώσει ένοπλες ομάδες για την ανατροπή του καθεστώτος, αλλά διότι η «έκφραση γνώμης» τους είχε μια ιδιαίτερη βαρύτητα. Ας το κατανοήσουν οι κάθε λογής ενδιαφερόμενοι: αυτό που προστατεύει το πανεπιστημιακό άσυλο είναι το δικαίωμα να εκφράζεις, να διδάσκεις και να ερευνάς μια αιρετική ιδέα, μέσα βέβαια στα όρια του ουμανιισμού και της ηθικής.

Σε πολλές χώρες δεν χρειάζεται να υπάρχει θεσμική κατοχύρωση του ασύλου, διότι, απλούστατα, υπάρχει μια ισχυρή ακαδημαϊκή παράδοση, που δεσμεύει πολλαπλά τους πάντες και τα πάντα. Είναι ο ίδιος λόγος για τον οποίο το αγγλικό Σύνταγμα αποτελείται από σκόρπιους κανόνες και είναι, μ’ αυτή την έννοια, «άγραφο». Όπως έλεγε ένας παλός μου δάσκαλος, στα ελληνικά τραίνα δεν γράφει πια «απογορεύεται το πτύειν», όπως έγραφε  τη δεκαετία του 1950, διότι είναι αυτονόητο ότι δεν φτύνουμε μέσα στο βαγόνι.

Έρχομαι όμως στο δεύτερο άστοχο. Τί σχέση έχει η αιρετική άποψη με τον τσαμπουκά και το bulling;  Τί σχέση έχει η ασυνέπεια στα ακαδημαϊκά καθήκοντα με την ακαδημαϊκή ελευθερία; Τί σχέση έχει η διακίνηση και οι κλοπές με την προστασία της μειοψηφικής γνώμης;  Τί σχέση έχει η συμβολική κατάληψη, που γίνεται για μια ώρα από ομάδες εργαζομένων καθημερινά στα υπουργεία, με το κλειδωμα των πανεπιστημιακών εργαστηρίων και την καταχρηστική παύση της ακαδημαϊκής λειτουργίας για βδομάδες ολόκληρες;  Η σύντομη απάντηση είναι:  καμία.

Λένε μερικοί ότι το πρόβλημα είναι «κοινωνικό». Μα κοινωνικά και πολιτικά είναι σχεδόν όλα τα προβλήματα που απασχολούν τους νέους (και τους γέρους). Τί πάει να πει αυτό;  Ότι θα κάνουμε τώρα διαδακτορικό για το πώς θα πρέπει να εφαρμόζεται ο νόμος;  Και αν το κάνουμε, πού περιμένουμε να καταλήξει; Σε  μια μαγική λύση με την οποία θα αντιμετωπιστεί ο ετσιθελισμός κι η παραβατικότητα;  Για να το πω κι αλλιώς:  η «σεμιναριακή» ή η «ψυχολογική» αντιμετώπιση του προβλήματος, πέρα από την αναποτελεσματικότητά της, είναι ίσως και ολίγον ρατσιστική, γιατί εμφανίζει τους παραβάτες και τους τσαμπουκάδες περίπου ως ασθενείς. Δεν είναι άρρωστοι αυτοί που παραβαίνουν τους στοιχειώδεις κανόνες της Δημοκρατίας και της λογικής. Βρήκανε και τα κάνουνε.

Ας μην παραδοξολογούμε. Και κυρίως ας μην εθελοτυφλούμε. Δεν χρειάζονται ούτε ΜΑΤ, ούτε πεζοναύτες, ούτε επιθετικά ελικόπτερα στο Πανεπιστήμιο. Απλούστατα, ας κάνουν οι διοικήσεις το αυτονόητο κι ας επιληφθεί από δω και πέρα η Δικαιοσύνη σε κάθε περίπτωση όπου κάποιοι αυθαιρετούν, προσβάλλοντας την αξιοπρέπεια των άλλων ή παραμελώντας προκλητικά τις υποχρεώσεις τους. Γιατί θα έρθει μια στιγμή που εν ονόματι της προστασίας του ακαδημαϊκού χώρου θα εφαρμοστούν αυταρχικά μέτρα που θα κάνουν το Πανεπιστήμιο μια αποστειρωμένη ζώνη, μια πραγματική φυλακή.
tvxs