Γιατί επιβάλλεται όλοι οι έφηβοι να δουν τον Τζόκερ

Το «γέλιο χωρίς χαρά» είναι εδώ

του Γιώργου X. Παπασωτηρίου

Ο κακός Τζόκερ, ο εγκληματίας της πόλης σύμφωνα με τον κυρίαρχο μύθο, δεν είναι και τόσο κακός -αυτό είναι το ανατρεπτικό στοιχείο- κακό τον κάνει η κρατούσα ηθική, η κοινωνική και πολιτισμική τάξη, κακό τον κάνει όταν διαπιστώνει ότι οι συνάδελφοι τον "καρφώνουν", όταν το αφεντικό τον απολύει, όταν η κοινωνία τον κακοποιεί, όταν η βιομηχανία του θεάματος τον χρησιμοποιεί για να τον γελοιοποιήσει.

Το «γέλιο χωρίς χαρά» είναι εδώ. Ένας διαρκής θόρυβος από τα διατεταγμένα «γέλια» των τηλεοπτικών σόου. Ένας κόσμος που χαχανίζει αλλά δεν ξέρει ούτε γιατί γελάει ούτε γιατί έχει σταματήσει να σκέφτεται. Η επιβολή του πολιτισμού της τηλεόρασης, της διασκέδασης (από το σκεδάννυμι=σκορπίζω) μέχρι θανάτου. Η κοινωνική διάκριση μεταξύ των ορατών και των αόρατων. Μια ζωή που εξανλείται για μια στιγμή αβέβαιης ανόδου στο φως, για μια στιγμή αναγνώρισης, για τα «15 λεπτά ζωής». Ο υπόλοιπος χρόνος μια ζωή στην κόλαση: κακοποίηση, σωματική και ψυχική. Το παιδί που δένανε στο σώμα του καλοριφέρ, το παιδί που κακοποιούσε ο πατριός, το παιδί και ο ενήλικας που βυζαίνει διαρκώς το ψέμα των μεγάλων, ακόμα και της ίδιας του της μάνας, ο εργαζόμενος, ο άλλος, ο ιδιαίτερος που υφίσταται τον κοινωνικό εμπαιγμό, την εγκατάλειψη από το κοινωνικό κράτος, την αμερικανική εκδοχή του «Εγώ είμαι ο Ντάνιελ Μπλέηκ» του Κεν Λόουτς, ο ξυλοδαρμός από τα παιδιά της γειτονιάς, από τα γκόλντεν μπόις της Γουόλ Στριτ, από τους συναδέλφους.

Αυτή η κοινωνία, αυτός ο κόσμος της χομπσιανής ζούγκλας, που πορεύεται από βία σε βία, από το μίσος στη μνησικακία και σε συμπεριφορές που θάλλουν στο χώρο της δομικής ανισότητας προσδοκιών και ευκαιριών, τρελαίνει, οδηγεί στη βία είτε εναντίον του εαυτού σου είτε εναντίον των άλλων. Η τρέλα στον Τζόκερ δεν ενδοβάλεται, δεν γίνεται ενοχή, αλλά μία αυθόρμητη βία, που εξωτερικεύεται, μια αιματηρή αυτοδικία. Κι αυτό γιατί η ίδια η κοινωνία δεν έχει πια θεσμούς και τρόπους εξομάλυνσης των εσωτερικών κραδασμών, πολιτικής οργάνωσης της απελπισίας και της οργής.

Η κοινωνία αρνείται τον Τζόκερ, άρα η ηθική της είναι άχρηστη. Εξάλλου η κυρίαρχη ηθική απλώς νομιμοποιεί την κόλασή του και δημιουργεί την ηθική του ακαμψία. Από το αδιέξοδο, απ’ αυτή τη  λιμοκτονούσα κραυγή, τον ψυχωτικό γέλιο-βόγκο, θα τον βγάλει ο φόνος. Η αντιβία προκαλείται από την ίδια παράλογη, νόμιμη βία, τη βία των «από πάνω». Το passage a l’ acte είναι το αποτέλεσμα της υπερχειλίζουσας οδύνης και της παρελκόμενης οργής.

Ο Τζόκερ διαπιστώνει ότι αποκτά ορατότητα μόνο με τη βία. Μόνο όταν σκοτώνει. Τώρα τον γράφουν οι εφημερίδες. Τον βλέπουν. Τον αναγνωρίζουν. Τον μιμούνται. Όλοι γίνονται κλόουν. «Το γέλιο» πια δεν ελέγχεται, γίνεται φονικό, αποκτά επιτέλους νόημα. Η εξέγερση είναι γεγονός. Το λόγο τότε έχει η καταστολή, η αστυνομική βία και ο εγκλεισμός. Οι μπάτσοι θα επιβάλλουν την λευκότητα της τάξης των ψυχιατρείων και των λευκών κελιών. Ο Αγκάμπεν το έχει πει: Οι «από πάνω» σήμερα αφήνουν το χάος να εξελιχθεί, κάποτε είναι αυτοί που προκαλούν και την εξέγερση, ύστερα επιβάλλουν την τάξη με τους δικούς τους όρους, την τάξη της κοινωνίας-στρατόπεδο, την λευκή τάξη των χημικά ελεγχόμενων νευρόσπαστων, που χάριν μιας επίφασης δημοκρατίας αποκαλούνται «πολίτες»! 

Και αναρωτιέσαι γιατί μπορεί αυτό το έργο να είναι ακατάλληλο για τους έφηβους; Πιστεύω ότι πρέπει να το δουν όλοι οι έφηβοι. Είναι μία ακτινογραφία της κοινωνίας. Και κυρίως είναι ένα μάθημα πολιτικής ανυπακοής και προπάντων της απόδειξης ότι η απολίτικη εξέγερση είναι αναποτελεσματική.

Μπράβο στους γονείς που συνόδευσαν τα παιδιά τους. Καταλαβαίνω και τους «άλλους». Αυτό το έργο φοβίζει τους νοικοκυραίους, φοβίζει τους καθεστωτικούς γιατί διδάσκει εξέγερση και ανατροπή, το ξαναλέω: στη γλώσσα, δηλαδή με μία αισθητική οικεία στους νέους, διδάσκει τέλος ότι η αυτοδικία δεν οδηγεί πουθενά. Η απελπισία και η οργή θέλουν την… ψυχραιμία της πολιτικής οργάνωσης…

artinews