Πασχαλινοί στοχασμοί ενός άθεου

του Αλέξη Κροκίδα

Ο αγαπημένος μου καθηγητής στο λύκειο ήταν ο Ιωάννης Λάππας που μας δίδασκε θρησκευτικά. Αυτός ο γλυκύτατος, ευγενής, σεμνότατος άνθρωπος με την τεράστια μόρφωση και την τεράστια καρδιά δεν κατάφερε να με κάνει να πιστέψω, όμως τον αγάπησα και τον αγαπώ ακόμα. Διδάκτωρ της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, για πολλά χρόνια Πρόεδρος του Πατριαρχικού Ιδρύματος Εξωτερικής Ιεραποστολής Απω Ανατολής, απο τα ιδρυτικά μέλη του περιοδικού Σύναξις. Το 2014 τιμήθηκε με τον τίτλο του Ανώτατου Αρχοντα της Εκκλησίας. Ενας πραγματικά εξαίσιος άνθρωπος και αγαπημένος καθηγητής για γενιές μαθητών.

Και απο την άλλη, ο μητροπολίτης Καλαβρύτων και Αιγιαλείας Αμβρόσιος, αυτός ο κήρυκας μίσους ο οποίος κρίθηκε ένοχος από το Τριμελές Πλημμελειοδικείο Αιγίου για τα αδικήματα της δημόσιας υποκίνησης σε βία ή μίσος και για κατάχρηση εκκλησιαστικού αξιώματος. Τι αγεφύρωτο χάσμα ανάμεσα στους δυο Χριστιανούς.
Ενα αγεφύρωτο χάσμα το οποίο βέβαια έχει ιστορικές καταβολές και μια πολύπαθη και περίπλοκη γενεαλογία απο τα πρώτα κιόλας χρόνια της εμφάνισης του Χριστιανισμού. Οι θηριωδίες που έχουν διαπραχθεί στο όνομα του Χριστιανισμού, οι διωγμοί ομόθρησκων και αλλόθρησκων,  τα βασανιστήρια, τα εκατομμύρια νεκρών μόνο απο τον τριακονταετή πόλεμο, και φυσικά τα πολύ πιο πρόσφατα, είναι όλα γνωστά και δεν χρειάζεται να τα απαριθμήσουμε αναλυτικά εδώ.

Οποιος πεί οτι φταίει ο Χριστιανισμός είναι όχι απλά αφελής, αλλά επικίνδυνα αφελής. Δεν φταίει ο Χριστιανισμός για τα εγκλήματα που έχουν διαπραχθεί και συνεχίζονται να διαπράττονται στο όνομα του, όπως δεν φταίει και το Ισλάμ για τις θηριωδίες που έχουν διαπραχθεί και συνεχίζουν να διαπράττονται απο μουσουλμάνους. Οι θρησκείες σίγουρα παίζουν έναν ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στην ιστορία στον βαθμό που συναρθρώνονται θεσμικά και ιδεολογικά με μορφές και μηχανισμούς εξουσίας. 

Αλλά δεν θα μ' απασχολήσει σήμερα η κοινωνιολογία της θρησκείας. Καθώς πλησιάζει το Πάσχα, με πιάνει όπως κάθε χρόνο μια θλίψη και μια ντροπή. Οχι γιατί είμαι άθεος, δεν ντρέπομαι ούτε θλίβομαι γι αυτό. Αυτό που με θλίβει και με κάνει να ντρέπομαι είναι το αίσχος που βλέπω κάθε Πάσχα όταν πηγαίνω στην εκκλησία. Η έλλειψη κατάνυξης, στο προαύλιο της εκκλησίας οι πιστοί με το κινητό στο χέρι, το τσιγάρο ή το ηλεκτρονικό τσιγάρο, τα μηχανικά σταυροκοπήματα, αυτοί που έρχονται μισή ώρα πριν το Χριστός Ανέστη και αμέσως μετά τρέχουν να χλαπακιάσουν τη μαγειρίτσα και τις συκωταριές. ΅Ενας συνωστισμός αδιάφορων, σκληρών προσώπων στο προαύλιο, σε πηγαδάκια οικογενειακά ή ευρύτερα, κουβεντούλα για οτι νάναι, πάντως καμία κατάνυξη. Βέβαια οι περισσότεροι και περισσότερες έχουν ψιλοβάλει τα καλά τους. Δεν μπορώ να πώ. Ως άθεος δεν θα έπρεπε να πηγαίνω ούτε στον Επιτάφιο ούτε στην Ανάσταση, αλλά συνήθως το κάνω, πάντα διακριτικά και για λόγους κοινωνικούς και μέχρι τώρα γιατί ήθελα η κόρη μου ως μισή Ελληνίδα μεγαλωμένη στην Αγγλία να μάθει και να συμμετέχει σ' αυτό το κοινωνικό τελετουργικό που αποτελεί κομμάτι της παράδοσης μας. Οταν ήταν μικρή παρατήρησε οτι οι καμπάνες χτυπούσαν πένθιμα στον Επιτάφιο και με είχε ρωτήσει γιατί. Της εξήγησα. Δεν της έκρυψα ποτέ οτι είμαι άθεος αλλά ποτέ δεν της το διαφήμισα κιόλας, ούτε προσπάθησα να την πείσω για κάτι. Προφανώς δεν έχω κάποια αυταπάτη ως προς τούτο: τα παιδιά ακούνε και επηρεάζονται απο τις ιδέες των γονιών τους, ασυνείδητα και συνειδητά. Είναι μάλλον απίθανο οτι ο γιός, ας πούμε, του Αδωνι Γεωργιάδη θα ασπαστεί τον μαρξισμό. Μπορεί βέβαια, ποτέ δεν ξέρεις, αλλά οι πιθανότητες είναι πολύ μικρές. Λογικό είναι. Παρεπιπτόντως δεν γνωρίζω αν έχει παιδιά ο Αδωνις, αλλά αυτό δεν αλλάζει την λογική του παραδείγματος. Προφανώς και η κόρη μου έχει επηρεαστεί απο μένα. Ελπίζω μόνο να έχω καταφέρει να μην της έχω κάνει πλύση εγκεφάλου και να αποφασίσει μόνη της όταν θα είναι έτοιμη αν θέλει να πιστέψει και πώς.

Οσο για τον Εσπερινό της Αγάπης το απόγευμα της Κυριακής, πόσοι αλήθεια πηγαίνουν; Φαντάζομαι έχουν βαρύνει τόσο πολύ από τα κατσίκια, τα αρνάκια, τα κοκορέτσια, τα τσίπουρα και τις μπύρες που δεν μπορούν να πάρουν τα πόδια τους. Ποιά αγάπη; Μ’ άλλα λόγια ν’ αγαπιόμαστε. Για πολλά χρόνια θεωρούσα αυτό το Αγαπάτε Αλλήλους ως την πιο ριζοσπαστική ρήση στην ιστορία του Δυτικής σκέψης. Και μάλιστα σκεφτόμουν ότι αποτελούσε δυνητικά την σοβαρότερη πρόκληση ηθικά και φιλοσοφικά σ’ αυτήν την άλλη ρήση που συμβολικά επίσης έχει σημαδέψει την δυτική σκέψη μέχρι σήμερα, το Γνώθι σαυτόν. Υπάρχει κάτι το συγκλονιστικό σ’ αυτό το Αγαπάτε αλλήλους. Πόσο μεγαλειώδες σε σύλληψη σε σχέση με αυτό που με προτρέπει να γνωρίσω τον εαυτούλη μου. Αυτό το τελευταίο βέβαια είναι ακόμα βαθειά εγγεγραμμένο στην κοινή συνείδηση ως αξίωμα, ως το sine qua non  της ύπαρξης. Μάλιστα θεωρείται, μέσα από τις  διάφορες παραλλαγές από τις οποίες έχει περάσει, με την Καρτεσιανή παραλλαγή να φιγουράρει ως προεξάρχουσα, ακόμα και ως προϋπόθεση για να μπορείς να κάνεις το πρώτο, να αγαπάς τους άλλους δηλαδή. Πόσο μειώνεται και φτηναίνει η αγάπη προς τον άλλον, όταν πρέπει να περάσει μέσα από τον εαυτούλη μου. Πόσο πιο αλαζονική, μισθοφορική και υπολογιστική γίνεται.

Τέλος πάντων, έτυχε να διαβάσω αυτές τι μέρες που πάντα με πιάνουν οι θεολογικές μου ανησυχίες, παρότι άθεος, ότι αυτό το «Αγαπάτε Αλλήλους» που το θεωρούσα ως την υπέρτατη ευγένεια του πνεύματος, το είπε ο Ιησούς στους μαθητές του μετά τον μυστικό δείπνο και μάλιστα αφού είχε αποχωρήσει από το τραπέζι ο Ιούδας. Αρα το απηύθυνε στους έντεκα εναπομείναντες μαθητές. Σε ελεύθερη (όχι πολύ ελεύθερη) απόδοση, Αγαπάτε ο ένας τον άλλο όπως εγώ σας αγάπησα κι έτσι θα ξέρουν όλοι είστε μαθητές μου, επειδή αγαπάτε ο ένας τον άλλον. Το Ευαγγελικό κείμενο μας το λέει έτσι «Εντολή καινήν δίδωμι υμίν ίνα αγαπάτε αλλήλους. Καθώς ηγάπησα υμάς ίνα και υμείς αγαπάτε αλλήλους. Εν τούτω γνώσονται πάντες ότι εμοί μαθηταί εστε, εάν αγάπην έχητε εν αλλήλοις.»

Απογοητεύθηκα πολύ και σοκαρίστηκα κιόλας απ αυτό που θεωρούσα, λανθασμένα, ότι ήταν μια απεύθυνση σε όλους. Δεν ήταν όμως. Αγαπάτε αλλήλους για να ξέρει ο κόσμος ότι είστε μαθητές μου; Γι αυτό; Κρίμα. Εκτός αν παρερμηνεύω την εντολή και χάνω κάτι στην μετάφραση. Ελπίζω να είναι το τελευταίο.

tvxs