Η "οικονομία του διαμοιρασμού"

Ο Μινώταυρος της αγοράς καταβροχθίζει όλο και περισσότερη και πιο διαφοροποιημένη ύλη, αλλά έχει ανάγκη για να το πετύχει από βαθιές αλλαγές στην οργάνωση της κοινωνίας και στον κόσμο των ηθών και των ιδεών που τη χαρακτηρίζουν. Η κουλτούρα της αγοράς ανοίγει πάντως το βήμα της

του Τάσου Τρίκκα

Οι μεταρρυθμίσεις, ο εκσυγχρονισμός, οι νέοι οικονομικοί θεσμοί είναι συνώνυμα του νεοφιλελευθερισμού. Όπως συμβαίνει με την τεχνολογία (computers νεότερης γενιάς, ''έξυπνα'' αυτοκίνητα -ή και ηλεκτρικές κουζίνες), υπάρχουν και μεταρρυθμίσεις παλαιότερης και νεότερης κοπής. Στην πρώτη γενιά μεταρρυθμίσεων περιλαμβάνονταν μέτρα δημοσιονομικής πολιτικής (''μακροοικονομική σταθεροποίηση'', λιτότητα), διόγκωση των ιδιωτικοποιήσεων, νέοι θεσμοί στο χρηματοπιστωτικό σύστημα -νέα αποθεματικά μέσα και νέες διεθνείς νομισματικές σχέσεις, αποδόμηση των εργατικών σχέσεων κ.λπ. Οι μεταρρυθμίσεις αυτές δεν κρίθηκαν επαρκείς για την αποδοτικότητα του νεοφιλελεύθερου παραδείγματος.

Εξάλλου, ο νεοφιλελευθερισμός είναι σαν τον ποδηλάτη, που πρέπει να γυρίζει συνεχώς τα πετάλια για να μην πέσει. Επομένως, έρχεται η ώρα της επόμενης γενεάς μεταρρυθμίσεων, της ''δεύτερης γενεάς'', που θα αποβλέπει στην εμβάθυνση της πρώτης και στην επανόρθωση των ζημιών που έφερε η μεγάλη οικονομική κρίση στα κεφαλοκρατικά συμφέροντα.

Η οργάνωση και η επέκταση των πεδίων κερδοφορίας του κεφαλαίου είναι ο κοινός παρανομαστής των μεταρρυθμίσεων. Η τάση της αγοραίας οργάνωσης της οικονομίας γίνεται όλο και πιο εμφανής. Ενισχύεται και επικρατεί στους πιο διαφορετικούς τομείς, εμφανιζόμενη με παλαιές και νέες μορφές. Ο τομέας της αγοράς ακινήτων έχει εδώ βασικό ρόλο.

Κεντρική θέση στις μεταρρυθμίσεις της δεύτερης γενιάς έχει η βραχυχρόνια μίσθωση καταλυμάτων που προσφέρονται μέσω του διαδικτύου. Είναι η μεταρρύθμιση της ''οικονομίας του διαμοιρασμού''. Η υπενοικίαση νέου τύπου αυξάνεται με καλπάζοντες ρυθμούς. Η ιδέα βασίζεται στη μετατροπή των ''άτυπων'' δικαιωμάτων σε τυπικά. Πρόκειται για ένα μεγάλο μέρος εν δυνάμει εμπορεύσιμης ύλης των ακινήτων που βρίσκονταν εκτός αγοράς και τώρα εισέρχονται ανεμπόδιστα στη ''θεσμοποιημένη'' αγορά.

Τα ακίνητα αυτά ήταν εκτός των συναλλακτικών σχέσεων επειδή πάσχουν από νομικά ελαττώματα (μη έγκυροι τίτλοι κ.λπ.) που δεν τους επιτρέπουν να γίνουν αντικείμενα αγοραπωλησίας σύμφωνα με τους κανόνες του αστικού - εμπορικού δικαίου. Επομένως δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν για επενδύσεις ούτε για τη σύναψη ενυπόθηκων δανείων. Στο πλαίσιο του νέου θεσμού της ''οικονομίας διαμοιρασμού'' τα ''άτυπα'' δικαιώματα που συνδέονται με παρόμοια ακίνητα κατά οποιονδήποτε τρόπο εξομοιώνονται με τα δικαιώματα που πληρούν τους όρους του αστικού δικαίου, μετατρέπονται δηλαδή σε ''τυπικά''. Είναι δυνατό, για παράδειγμα, να βάλει κανείς στο σπίτι στο οποίο έχει άτυπα δικαιώματα, υποθήκη και να συνάψει ενυπόθηκο δάνειο. Μετασχηματιζόμενο σε τυπικό , το άτυπο δικαίωμα είναι διασφαλισμένο και εμπορεύσιμο. Το αποτέλεσμα είναι (ή θα ήταν) η διεύρυνση της αγοράς ακινήτων και η δημιουργία εν δυνάμει βάσης για αντίστοιχο τραπεζικό δανεισμό, με εξαιρετικά σοβαρές συνέπειες για την οικονομία της συγκεκριμένης χώρας.

Στην ίδια συνάφεια της οικονομίας του διαμοιρασμού εντάσσεται η βραχυχρόνια μίσθωση. Μπορεί δηλαδή ο ιδιοκτήτης ενός διαμερίσματος σε αστική περιοχή (σε τουριστικές αυτό συνέβαινε και πριν με τα ''ενοικιαζόμενα δωμάτια'') να εκμισθώσει για μερικές και μόνο ημέρες και ένα μεμονωμένο δωμάτιο, με τη μεσολάβηση ηλεκτρονικής ''πλατφόρμας''. Εξειδικευμένες εταιρείες αναλαμβάνουν να εκθέτουν σε ιστότοπό τους στο διαδίκτυο φωτογραφίες κάθε δωματίου του σπιτιού που το δείχνουν με όλες τις λεπτομέρειες (π.χ. κατάσταση μπάνιου) μαζί με σχετικά σχόλια προηγούμενων ενοικιαστών για τις για τις συνθήκες της διαμονής τους. Ο υποψήφιος ενοικιαστής, που θα επιλέξει από τις φωτογραφίες του διαδικτύου το δωμάτιο της προτίμησής του, επικοινωνεί τηλεφωνικά με τον διαχειριστή της ''πλατφόρμας'', πληρώνει (με κάρτα συνήθως) και όλα τακτοποιούνται με μερικά τηλεφωνήματα και e-mail.

Η υπενοικίαση με βραχυχρόνια μίσθωση τείνει να εξελιχθεί σε επάγγελμα για όσους ασχολούνται συστηματικά με αυτήν. Ο ανταγωνισμός με τα ξενοδοχεία δεν είναι ιδιαίτερα μεγάλος, με δεδομένη την αυξανόμενη τουριστική κίνηση και τη δυνατότητα παράτασης του χρόνου διαμονής με μικρότερη οικονομική επιβάρυνση. Οι εταιρείες διαμεσολάβησης (''πλατφόρμες'' στις οποίες εγγράφονται όσοι προσφέρουν τα καταλύματα προς ενοικίαση) έχουν πολλαπλασιασθεί. Κολοσσός ανάμεσά τους είναι η παγκόσμιας εμβέλειας Airbnb, με κεφάλαια πάνω από 30 δισεκατομμύρια δολάρια.

Στη χώρα μας τα καταχωρισμένα σε διάφορες ''πλατφόρμες'' ακίνητα ανέρχονται σε 87.000. Η Airbnb καλύπτει το 25% της ελληνικής αγοράς -έχει παρουσία σε 191 κράτη με δύο εκατομμύρια περίπου ακίνητα. Η μέση διάρκεια της διαμονής των ενοικιαστών είναι 30 ημέρες. Η Airbnb κρατά το 10% του τιμήματος της κάθε μίσθωσης (3% από τον εκμισθωτή και 7% από τον μισθωτή). Τους τελευταίους μήνες παρατηρείται μεγάλη αύξηση αγορών ακινήτων σε τουριστικές και κεντρικές περιοχές του λεκανοπεδίου από αλλοδαπούς (Τούρκους, Άραβες) με σκοπό την εκμετάλλευσης τους με το σύστημα της διαδικτυακής πλατφόρμας.

Ο νέος θεσμός τείνει να συρρικνώσει τον χώρο της κλασικής ετήσιας ή διετούς μίσθωσης, ενώ δεν φαίνεται να έχει ζημιώσει τα ξενοδοχεία. Η σημασία του δεν περιορίζεται στον οικονομικό τομέα. Ο Μινώταυρος της αγοράς καταβροχθίζει όλο και περισσότερη και πιο διαφοροποιημένη ύλη, αλλά έχει ανάγκη για να το πετύχει από βαθιές αλλαγές στην οργάνωση της κοινωνίας και στον κόσμο των ηθών και των ιδεών που τη χαρακτηρίζουν. Η κουλτούρα της αγοράς ανοίγει πάντως το βήμα της.

avgi