Πανελλαδικές για μικρούς Αϊνστάιν, παπαγάλους και εμπόρους

του Δημήτρη Τσιριγώτη
Οι πανελλαδικές εξετάσεις θα ολοκληρωθούν για άλλη μια φορά με απόλυτη επιτυχία. Κάποιοι μαθητές θα περάσουν στις σχολές που ήθελαν αλλά οι πιο πολλοί είτε θα περάσουν σε κάποια σχολή που δεν ήταν μέσα στις πρώτες τους επιλογές ,είτε σε κάποια που δεν ήθελαν καθόλου και αρκετοί από αυτούς θα μείνουν τελείως εκτός. 
Τελικά ελάχιστα θα είναι τα παιδιά που θα σπουδάσουν αυτό που πραγματικά ήθελαν .Παρόλα αυτά το όνομα των περισσοτέρων θα αναρτηθεί με χρυσά γράμματα στον πίνακα επιτυχόντων κάποιου φροντιστηρίου. Αλήθεια από πότε το «λάθος άνθρωπος σε λάθος θέση» θεωρείται επιτυχία ;
Πως καθορίζεται η δυσκολία των θεμάτων ;
Είναι γνωστό ότι τα θέματα στις εξετάσεις επιλέγονται από τριμελή επιτροπή αποτελούμενη από δύο καθηγητές δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και ένα πανεπιστημιακό καθηγητή . Τα θέματα στα οποία έχει καταλήξει η επιτροπή δίνονται στον λεγόμενο «λύτη», (έναν έμπειρο καθηγητή που διδάσκει το μάθημα σε Λύκειο) και αν αυτός καταφέρει να τα λύσει μέσα σε ένα δίωρο (και όχι τρίωρο, όπως οι μαθητές) τότε ολοκληρώνεται η διαδικασία. Άμεση παραδοχή, δηλαδή, ότι για να πάρει κάποιος μαθητής άριστα πρέπει να έχει φτάσει την επίδοσή του σχεδόν στο επίπεδο ενός έμπειρου καθηγητή.
Αν συγκρίνουμε τη διαφορά δυσκολίας μεταξύ των ασκήσεων που προτείνουν τα σχολικά βιβλία με τις ασκήσεις που επιλέγονται ως θέματα στις εξετάσεις θα διαπιστώσουμε τεράστια απόκλιση. Αυτό οφείλεται στο ότι ο βαθμός δυσκολίας και το γενικότερο πνεύμα των θεμάτων που επιλέγονται είναι προσανατολισμένος ,όχι στο επίπεδο των σχολικών βιβλίων ,καθώς θα όφειλε, αλλά στο επίπεδο των εξωσχολικών βοηθημάτων που κυκλοφορούν στο εμπόριο. Εδώ τίθεται και ένα θέμα ηθικής νομιμότητας. Μπορεί ένας μαθητής να επιτύχει στις εξετάσεις στηριγμένος στην μελέτη του μόνο στο σχολικό βιβλίο; Η απάντηση είναι ρητά αρνητική αφού είναι αναγκασμένος να χρησιμοποιήσει και κάποια εξωσχολικά βοηθήματα . Από ποια δεξαμενή λοιπόν επιλέγονται τα θέματα; Αναρωτιέμαι μήπως τελικά υπάρχει μια ανεπίσημη «τράπεζα θεμάτων» από την οποία εμπνέονται τα θέματα των εξετάσεων και που δεν είναι άλλη από τα εξωσχολικά βοηθήματα.
Αρκεί το σχολείο για επιτυχία στις εξετάσεις ;
Δεν χωράει καμία αμφισβήτηση ότι με τον βαθμό δυσκολίας των θεμάτων που επιλέγονται στις πανελλαδικές εξετάσεις δεν μπορεί κάποιος μαθητής ,εκτός από ελάχιστες εξαιρέσεις , να έχει καλή επίδοση στηριγμένος μόνο στο μάθημα του σχολείου του. Αυτό από μόνο του είναι σκανδαλώδες και δείχνει τη γύμνια του συστήματος εισαγωγής στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Κάπως έτσι λοιπόν δημιουργείται τεχνητά η ανάγκη αναζήτησης επιπλέον βοήθειας εκ μέρους των μαθητών και κάπου εδώ εμφανίζεται ως λύση η βαριά βιομηχανία παραγωγής επιτυχόντων και εισαγωγής στην τριτοβάθμια εκπαίδευση : η φροντιστηριακή εκπαίδευση(φροντιστήρια και ιδιαίτερα μαθήματα). Πρέπει να είναι παγκόσμια πρωτοτυπία ότι ακόμα και ένας άριστος μαθητής του σχολείου είναι σχεδόν αδύνατον να επιτύχει στις εξετάσεις αν δεν έχει φροντιστηριακή βοήθεια. Τελικά μάλλον η λέξη «άριστος» έχει και συγκριτικό βαθμό το «αριστότερος» .
Η όχι και τόσο αθώα σύγκριση σχολείου –φροντιστηρίου
Από πάρα πολλούς εκπαιδευτικούς και γονείς γίνεται σύγκριση της προσφοράς που παρέχει το φροντιστήριο στους μαθητές με εκείνη που παρέχει το σχολείο. Με αυτόν τρόπο ,μοιραία, γίνεται και η σύγκριση μεταξύ των καθηγητών του σχολείου με τους φροντιστηριακούς καθηγητές. Η σύγκριση αυτή δεν μπορεί να ληφθεί ως σοβαρή αφού για να συγκριθούν δύο τομείς απαραίτητη προϋπόθεση είναι να ασχολούνται με το ίδιο αντικείμενο και να διαδραματίζουν κοινούς ρόλους. Ο ρόλος του σχολείου σε αντίθεση με το ρόλο του φροντιστηρίου δεν είναι μόνο να προετοιμάζει τους μαθητές για εξετάσεις. Είναι πολύ πιο σύνθετος και απαιτητικός αφού οφείλει να τους προετοιμάζει για την ομαλή είσοδό τους στην ενήλικη ζωή. Δηλαδή έχει αναλάβει ένα πολύ μεγάλο μέρος από το μεγάλωμά τους. Το να συγκρίνουμε τον καθηγητή του σχολείου που έχει να ασχοληθεί με πάρα πολλούς μαθητές ταυτόχρονα ,για πάρα πολλά και σύνθετα θέματα που αφορούν αυτούς τους μαθητές ταυτόχρονα και για πολύ λιγότερο χρόνο, με τον φροντιστηριακό καθηγητή που έχει άκρως ολιγομελή και ομοιόμορφα τμήματα , που ασχολείται μόνο με την προετοιμασία για τις εξετάσεις και που έχει πολύ περισσότερο χρόνο στην διάθεσή του είναι τουλάχιστον ανεδαφικό. Φυσικά αν το μοναδικό μας κριτήριο για μια τέτοια σύγκριση είναι η αποτελεσματικότητα στις εξετάσεις τότε το φροντιστήριο αποθεώνεται και το σχολείο απαξιώνεται.
Στην ουσία η απαξίωση του σχολείου οφείλεται στον γενικότερο το θρίαμβο του ατομισμού και του «ελληνικού ονείρου» που στην προκειμένη περίπτωση εκφράζεται με την λυσσαλέα επιθυμία για επιτυχία του παιδιού στις εξετάσεις. Ο γονέας λοιπόν που απαξιώνει τους καθηγητές του σχολείου και αποθεώνει τους καθηγητές του φροντιστηρίου δείχνει την χρησιμοθηρική του στάση απέναντι στην παιδεία που αρχίζει και τελειώνει με την επαγγελματική αποκατάσταση του παιδιού του. Δηλώνει κατηγορηματικά ότι δεν τον ενδιαφέρει η πραγματική μόρφωση του παιδιού του αλλά μόνο «να έχει μια καλή δουλειά». Βέβαια εκείνος από την μεριά του ισχυρίζεται ότι η ελληνική οικογένεια αναγκάζεται να ξοδευτεί γιατί υπάρχει έλλειμμα στη παρεχόμενη εκπαίδευση από τα δημόσια σχολεία της χώρας. Η αλήθεια βέβαια είναι διαφορετική: Δεν υπάρχει έλλειμμα εκπαίδευσης στα σχολεία ,υπάρχει όμως έλλειμμα παιδείας που ανακηρύσσει ως καλό το σχολείο- φάμπρικα παραγωγής επιτυχόντων. Το κόλπο λοιπόν είναι καλά στημένο. Το σχολείο εμφανίζεται ελλειμματικό γιατί συγκρίνεται , εκ του πονηρού, με το φροντιστήριο.
Κωμικοτραγικές εικόνες απαξίωσης του σχολείου
Η απαξίωση του σχολείου ειδικά στις τελευταίες τάξεις του Λυκείου αγγίζει τα όρια του τραγέλαφου πολλές φορές. Πολλοί μαθητές απαιτούν από τους καθηγητές του σχολείου τους να τους αφήνουν να λύνουν τις ασκήσεις του φροντιστηρίου την ώρα του μαθήματος. Όσοι άτυχοι καθηγητές διδάσκουν μαθήματα που δεν εξετάζονται πανελλαδικά είναι σίγουρο ότι θα περάσουν μια απίστευτη δοκιμασία όπου θα τους κάνει να αναρωτιούνται μήπως έχουν χάσει την διδακτική τους ικανότητα. Σχεδόν όλοι οι μαθητές τους τελευταίους μήνες απουσιάζουν από το σχολείο για να διαβάσουν για το φροντιστήριο .Η φροντιστηριακή προετοιμασία για τις πανελλαδικές εξετάσεις ξεκινά για πολλούς μαθητές από τα μέσα της Β’ Λυκείου. Ο καλός καθηγητής του σχολείου είναι αυτός που ομοιάζει με καθηγητή του φροντιστηρίου, δηλαδή αυτός που ασχολείται με θέματα sos για τις εξετάσεις. Όσοι καθηγητές αντισταθούν και δεν «φροντιστηριοποιήσουν» το μάθημά τους ,ακολουθώντας τα αναλυτικά προγράμματα του σχολείου, χαρακτηρίζονται ως ανίκανοι και αδιάφοροι και απαξιώνονται εντελώς από τους μαθητές και τους γονείς. Επίσης είναι άξιο απορίας γιατί τα μεγάλα τηλεοπτικά κανάλια καλούν μόνο καθηγητές φροντιστηρίων προκειμένου να σχολιάσουν τα θέματα των πανελλαδικών εξετάσεων; Τέτοια εργολαβία των εξετάσεων και μάλιστα για την εισαγωγή στη δημόσια τριτοβάθμια εκπαίδευση είναι αν μη τι άλλο προκλητική. Είναι εκφυλιστικό φαινόμενο ότι το φροντιστήριο που υποτίθεται ότι είναι το βοηθητικό τείνει να καθορίσει το κύριο που είναι το σχολείο.
Εδώ θα ήθελα να τονίσω ότι η κριτική που γίνεται δεν είναι απέναντι στους συναδέλφους καθηγητές που εργάζονται στα φροντιστήρια σε ομολογουμένως ιδιαίτερα απαιτητικούς ρόλους και που δεν διαφέρουν στις ικανότητες, από εκείνους των σχολείων. Επίσης δεν αφορά τους ιδιοκτήτες φροντιστηρίων που επιμένουν να «επιχειρούν» σε ιδιαίτερα οικονομικά δύσκολους καιρούς. Αφορά τον ίδιο τον θεσμό. Το φροντιστήριο βέβαια δεν είναι η αιτία της ασθένειας του εκπαιδευτικού μας συστήματος. Είναι όμως ένα από τα βασικά συμπτώματα και καλό θα είναι να σταματήσει να πλασάρεται ως το φάρμακο.
Οι αιτίες της ζήτησης της φροντιστηριακής εκπαίδευσης
Αρκετοί ισχυρίζονται ότι η ζήτηση είναι ο λόγος της εκτίναξης της φροντιστηριακής εκπαίδευσης. Ίσως όμως θα πρέπει να εστιάσουμε στις πραγματικές αιτίες που αυξάνουν την ζήτηση και δεν είναι άλλες από το άκρως εξεταστικό-κεντρικό σύστημα εκπαίδευσης ,την ακραία κατηγοριοποίηση των επαγγελμάτων σε καλά και κακά από την ελληνική κοινωνία και την επιλογή πολύ δύσκολων θεμάτων στις εξετάσεις που καθιστούν αδύνατη την ανταπόκριση των μαθητών που δεν έχουν μιας κάποιας μορφής εξωσχολική βοήθεια. Μην ξεχνάμε επίσης κάτι πολύ βασικό για την ζήτηση. Ότι συνήθως είναι άμεσα συναρτώμενη με την προσφορά, που στην προκειμένη περίπτωση είναι οι χιλιάδες αδιόριστοι καθηγητές. Το ίδιο το σύστημα λοιπόν καλλιεργεί αυτό το ισοζύγιο προσφοράς –ζήτησης βρίσκοντας διέξοδο στην αδυναμία του να προσφέρει θέσεις εργασίας στον πολυπληθή κλάδο των καθηγητών. Αντί λοιπόν ,το κράτος, να δίνει επαγγελματική διέξοδο στους αδιόριστους εκπαιδευτικούς με διορισμούς και με την ολοκληρωμένη καθιέρωση του θεσμού της ενισχυτικής διδασκαλίας, καλύπτοντας ταυτόχρονα και τις αυτονόητες υποχρεώσεις του απέναντι στους έλληνες μαθητές ,προτιμά μια ιδιωτική λύση μεταφέροντας το κόστος στην ελληνική οικογένεια. Είναι ο ίδιος ακριβώς τρόπος που το σύστημα κλείνει το μάτι στους καθηγητές των δημοσίων σχολείων όσον αφορά τις αποδοχές τους. Είναι σαν να τους λέει «θα είστε για πάντα χαμηλόμισθοι αλλά ,μεταξύ μας, υπάρχουν και τα ιδιαίτερα».
Πανελλαδικές : οι εξετάσεις των φτωχών
Για πάρα πολλούς γονείς η επιτυχία των παιδιών στους στο πανεπιστήμιο σημαίνει μια μεγάλη ευκαιρία κοινωνικής απόδρασης και ίσως και οικονομικής απόδρασης. Έτσι εξηγείται και η οικονομική θυσία που είναι διατεθειμένοι να κάνουν προκειμένου να πετύχουν κάτι τέτοιο. Όμως στην πραγματικότητα , οι καλές θέσεις δεν προορίζονται για τα δικά τους παιδιά μέσω των πανελλαδικών. Προορίζονται για τα παιδιά εκείνα που φοιτούν στα ακριβά ιδιωτικά εκπαιδευτήρια και αργότερα, χωρίς να δώσουν πανελλαδικές εξετάσεις ,θα βρεθούν στα ακριβά πανεπιστήμια του εξωτερικού. Το σύστημα της άρχουσας τάξης αναπαράγεται ιδιωτικά την ώρα που όλοι οι υπόλοιποι αφήνονται αποβλακωμένοι να μονομαχούν μεταξύ τους στις πανελλαδικές εξετάσεις για μια θέση στον ήλιο.
Το τίμημα για τα παιδιά μας είναι πολύ μεγαλύτερο από ότι νομίζουμε
Α)Την ώρα που τα παιδιά μας βρίσκονται στο απόγειο της εφηβείας τους ,την περίοδο που σύμφωνα με τις σύγχρονες θεωρίες μάθησης αποκτούν την ικανότητα της συνθετικής και της αναλυτικής σκέψης ,τότε ακριβώς που το μυαλό τους είναι έτοιμο να πάρει φωτιά εμείς τι κάνουμε ;Τους λέμε να πατήσουν φρένο και να σβήσουν τις μηχανές. Να σταματήσουν να σκέφτονται ,να σταματήσουν να ψάχνουν και να έχουν απορίες γιατί δεν χρειάζεται αφού υπάρχουν ειδικοί οι οποίοι μπορούν να τους τα δώσουν όλα έτοιμα και πακεταρισμένα. Δεν έχουν λοιπόν τίποτα άλλο να κάνουν από το να μιμηθούν τους καθηγητές εκείνους που έχουν αυτοματοποιήσει τη γνώση ,που ξέρουν όλα τα κόλπα ,που ξέρουν τις συνταγές .Μια διαδικασία copy –paste δηλαδή . Τότε η επιτυχία στις εξετάσεις είναι σίγουρη. Είναι τραγικό ακόμα και στην Έκθεση που υποτίθεται ότι θα έπρεπε να είναι το μάθημα της προσωπικής έκφρασης ,τα παιδιά να ακολουθούνε άκρως τυποποιημένες νόρμες γραφής ενώ είναι ζήτημα εάν κάποια από αυτά έχουν διαβάσει έστω και ένα λογοτεχνικό βιβλίο.
Β)Ένα ακόμα τεράστιο λάθος που κάνουμε είναι ότι παρουσιάσαμε στα παιδιά μας την εξίσωση (σπουδές = επαγγελματική αποκατάσταση).Κανείς δεν τους είπε ότι όταν εισάγονται σε μια σχολή επιλέγουν τι σπουδές θα κάνουν ,ότι επιλέγουν επιστημονικό τομέα και όχι επάγγελμα. Συμβουλεύουμε τα παιδιά μας να επιλέξουν σχολές με βάση τις προοπτικές στην αγορά εργασίας και όχι με βάση τι θέλουν ,που έχουν κλίση ή ταλέντο .
Γ)Μπολιάζουμε τα παιδιά με μια χρησιμοθηρική και ιδιοτελή σχέση με την γνώση .Ζητάμε από εκείνα να χρησιμοποιήσουν τη γνώση μόνο για πετύχουν τον στόχο τους δηλαδή την επιτυχία στις εξετάσεις. Τα παιδιά μαθαίνουν ότι αν η γνώση δεν έχει ανταλλάξιμη αξία ,δηλαδή να θεωρείται πιθανό θέμα στις εξετάσεις ,τότε να χαρακτηρίζεται ως περιττή. Φτάνουμε ακόμα και στο σημείο στην Γ΄ Λυκείου να τους λέμε ευθαρσώς να αδιαφορήσουν για τα μαθήματα του σχολείου και να παρακολουθούν μόνο τα μαθήματα του φροντιστηρίου. Ας μην απορούμε λοιπόν πως και γιατί η φοιτητική νεολαία μας πολιτικά τοποθετείται στο συντηρητικό χώρο ,όταν έχει προηγηθεί μια τέτοια εξάσκηση στον ανταγωνισμό και στην επένδυση στη γνώση με μοναδικό σκοπό το κέρδος.
Δ)Έχουμε αναρωτηθεί ποτέ γιατί η νέοι μας ,στην μεγαλύτερη τους πλειοψηφία ,αντί να αναζητούν το ρίσκο επαγγελματικά ψάχνουν απεγνωσμένα μια υπαλληλική εργασία ,τη σιγουριά και το βόλεμα; Δεν είναι τεμπέληδες όπως κάποιοι βιάζονται να τους χαρακτηρίσουν .Καμένοι είναι. Μετά από 2-3 χρόνια επίπονης και πολύ στρεσογόνας εργασίας ,στην διαδρομή τους στο Λύκειο και μετά την εξαντλητική και βάρβαρη εμπειρία των πανελλαδικών εξετάσεων παρουσιάζουν σύνδρομο εξάντλησης και μια άρνηση απέναντι σε οτιδήποτε απαιτεί προσπάθεια.
Αντί επιλόγου
Το πρόβλημα της εκπαίδευσης δεν είναι οι πανελλαδικές εξετάσεις αυτές καθ’ αυτές. Είναι ότι το ίδιο το εκπαιδευτικό μας σύστημα είναι τόσο κενό περιεχομένου που αν αφαιρέσουμε τις εξετάσεις θα φανεί η γύμνιά του. Το μόνο σίγουρο είναι δεν γίνεται οι εξετάσεις σε 4-5 μαθήματα να καθορίζουν όλη την εκπαιδευτική διαδικασία. Δεν γίνεται όλα στο σχολείο να στροβιλίζονται γύρω από βαθμούς και εξετάσεις. Πολλά ακούγονται τελευταία για κατάργηση ή αντικατάσταση των πανελλαδικών εξετάσεων. Προσωπική μου άποψη είναι ότι είναι λάθος να βλέπουμε το πρόβλημα τόσο αποσπασματικά και να αναλωνόμαστε με το σύστημα εισαγωγής στην τριτοβάθμια εκπαίδευση αλλά ότι πρέπει επιτέλους να δούμε τη συνολική εικόνα: να αποκτήσει περιεχόμενο και ουσία το ίδιο το σχολείο. Μόνο τότε οι εξετάσεις και τα παρελκόμενά τους θα πάψουν να είναι οι απόλυτοι πρωταγωνιστές της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Μην ψάχνουμε τις λύσεις ξεκινώντας από το τέλος.

alfavita