Λογοκρισία και υποκρισία: Από τον Ξηρό στον Χίτλερ

του Αλέξανδρου Σακελλαρίου *

Πριν από λίγους μήνες προκλήθηκαν αρκετές αντιδράσεις σχετικά με το ανέβασμα στην πειραματική σκηνή του Εθνικού Θεάτρου ενός έργου, το οποίο θεωρήθηκε ιδίως από εκείνους που ποτέ δεν το είδαν (συχνό φαινόμενο να εκφράζουμε άποψη χωρίς γνώση, ιδίως στην Ελλάδα) ως επιδοκιμαστικό της τρομοκρατίας.
Επρόκειτο για την Ισορροπία του Nash, το οποίο εκτός άλλων κειμένων βασίστηκε στα πρακτικά της δίκης της «17 Νοέμβρη» και στο αυτο-βιογραφικό βιβλίο του Σάββα Ξηρού, αν και υπήρξαν εντελώς διαστρεβλωτικά άρθρα ως προς το περιεχόμενό του, όπως: «Ανέβασαν παράσταση του Σάββα Ξηρού στο... Εθνικό Θέατρο!» (Παραπολιτικά, 26/1/2016).
Πολλοί αυτο-ονομαζόμενοι προοδευτικοί τότε επιτέθηκαν στην παράσταση και στο Εθνικό Θέατρο, άλλοτε ζητώντας την παύση των παραστάσεων και άλλοτε απλώς επικρίνοντας την επιλογή, στάση η οποία επίσης υπαινίσσεται ότι το έργο θα έπρεπε να λογοκριθεί, αλλά προτού ανέβει. Μεταξύ αυτών ο Κ.Μητσοτάκης και - σύσσωμη η οικογένεια Μπακογιάννη - ο οποίος επικαλέστηκε την προσωπική του εμπειρία μέσα στην οικογένειά του, λόγω της δολοφονίας του Π.Μπακογιάννη, υποστηρίζοντας μάλιστα ότι η παράσταση είχε ως στόχο τη δημιουργία κλίματος συμπάθειας για έναν ισοβίτη τρομοκράτη.
Από την άλλη μεριά ο βουλευτής του Ποταμιού Ι. Φωτήλας δήλωσε στη Βουλή: «είναι ενδεικτικό του γεγονότος ποιες αξίες προβάλλονται από το νέο καθεστώς που υπηρετείτε από τη θέση σας. [...] Δίνετε τη δυνατότητα στον κ. Ξηρό να κάνει τέχνη, ίσως και να γίνει τέχνη και δι’ αυτού του τρόπου να εξαγνιστεί, κατά κάποιο τρόπο, η κατά συρροή δολοφονία αθώων ανθρώπων» (Πρακτικά Βουλής 27/1/2016, σ.5077).Βέβαια, κανείς δεν μίλησε για λογοκρισία, όταν η παράσταση κατέβηκε. Το Charlie Hebdo και η σιωπηλή συμπαράσταση στον γαλλικό λαό έξω από το Γαλλικό Ινστιτούτο ξεχάστηκε γρήγορα...
Το πρόβλημα της λογοκρισίας στο θέατρο, βέβαια, δεν είναι κάτι καινοφανές. Για να μην αναφερθώ στη σύγχρονη εποχή, θυμίζω παρενθετικά την απαγόρευση ενός θεατρικού έργου που επρόκειτο να ανέβει στο Ωδείο Ηρώδου του Αττικού το 1964, την περίφημη υπόθεση των Ατρειδών. Το καλοκαίρι εκείνης της χρονιάς είχε εγκριθεί από την αρμόδια επιτροπή του Φεστιβάλ Αθηνών να παιχθεί το έργο του νέου, τότε, θεατρικού συγγραφέα Βαγγέλη Κατσάνη Όταν οι Ατρείδες..., που τελικά δεν παίχτηκε, διότι θεωρήθηκε ότι έθιγε τον θεσμό της Βασιλείας. Τελικά, ανέβηκε τον επόμενο χειμώνα στο θέατρο «Κοτοπούλη - Ρεξ» σε σκηνοθεσία και με πρωταγωνιστή τον Δημήτρη Μυράτ, που ήταν και μέλος της κριτικής επιτροπής του φεστιβάλ που το είχε επιλέξει.
Και η υποκρισία...
Συνεπώς, η λογοκρισία δεν είναι κάτι πρωτόγνωρο. Ούτε, όμως, και η υποκρισία των πολιτικών ακόμα και εκείνων που θεωρούν εαυτούς δημοκρατικούς και φιλελεύθερους. Τα γράφω αυτά διότι στις 21-24 Απριλίου ανεβαίνει στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών το έργο των Rimini Protokoll Adolf Hitler: Ο Αγών μου, τ. 1 & 2. Το έργο έχει ανακοινωθεί εδώ και καιρό, αλλά ακόμα δεν έχει υπάρξει καμία αντίδραση. Θα ρωτήσει κάποιος: Μα, καλά, γιατί να υπάρξουν αντιδράσεις; Διότι μετά τις διαφωνίες και ενίοτε τις κραυγές για τον Ξηρό θα ανέμενε κανείς ότι για κάποιον που δολοφόνησε εκατομμύρια στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, μεταξύ αυτών και Έλληνες, και συνέβαλε στον θάνατο εκατομμυρίων ανθρώπων μέσω του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και στην κατάκτηση της Ελλάδας, θα ξεσηκώνονταν οι πάντες για την απαγόρευση ενός θεατρικού έργου, ασχέτως του περιεχομένου του, που βασίζεται στο κύριο εγχειρίδιο του Εθνικοσοσιαλισμού.
Αλλά μέχρι τώρα όλοι ποιούνται την νήσσαν. Ουδείς διαμαρτύρεται, ούτε ο Ι.Φωτήλας, από το φιλελεύθερο Ποτάμι, ούτε ο Κ.Μητσοτάκης και η οικογένεια Μπακογιάννη, ούτε άλλοι βουλευτές, ούτε καν ο συνήθως λαλίστατος αντιπρόεδρος της ΝΔ, αλλά ούτε και τα «αντικειμενικά» τηλεοπτικά δίκτυα που ανέβασαν το θέμα του Ξηρού, διότι χτυπούσε υποτίθεται την κυβέρνηση.
Δύο τινά συμβαίνουν. Είτε επειδή δεν μας αφορά άμεσα, π.χ. την οικογένειά μας, όπως έλεγε ο κ. Μητσοτάκης, δεν ασχολούμαστε είτε δεν θεωρούμε την εξόντωση μερικών εκατομμυρίων ανθρώπων σημαντικό γεγονός. Όλο αυτό αποδεικνύει την υποκρισία των πολιτικών ιδίως, αλλά και όλων εκείνων (π.χ. δημοσιογράφων) που έσπευσαν να υπερθεματίσουν ότι είναι απαράδεκτο να ανεβαίνει ένα έργο βασισμένο στο βιβλίο ενός καταδικασμένου τρομοκράτη. Προφανώς για εκείνους ο Χίτλερ είναι αμελητέα ποσότητα μπροστά στον Ξηρό.
Η υποκρισία αυτή θυμίζει την περίπτωση τουCharlie Hebdo, όταν ο τότε πρωθυπουργός, Α.Σαμαράς, παραβρέθηκε στην πορεία υπέρ της ελευθερίας της έκφρασης στο Παρίσι, τον Ιανουάριο του 2015. Ο ίδιος πρωθυπουργός που επί της δικής του διακυβέρνησης ένας μπλόγκερ στην Ελλάδα συνελήφθη και καταδικάστηκε σε 10 μήνες φυλάκιση με αναστολή έπειτα από ερώτηση στη Βουλή βουλευτή της Χρυσής Αυγής, επειδή σατίριζε έναν μοναχό του Αγ. Όρους. Με αυτόν τον τρόπο αντιλαμβάνονται οι Έλληνες πολιτικοί την ελευθερία της έκφρασης.
Υπήρξε, βέβαια, και το επιχείρημα ότι το Εθνικό Θέατρο χρηματοδοτείται από το κράτος. Το εν λόγω επιχείρημα αν δεν είναι βλακώδες είναι αφελές. Δηλαδή, προσπαθούν να μας πείσουν ότι θα συμφωνούσαν εάν οποιοσδήποτε ιδιώτης ανέβαζε καλλιτεχνικές δημιουργίες που μπορεί ακόμα και να υμνούν τον ναζισμό επί παραδείγματι, ή τη βία γενικότερα, αρκεί να μην τα πληρώνουν οι Έλληνες φορολογούμενοι. Με άλλα λόγια εάν το εν λόγω έργο παιζόταν σε ένα ιδιωτικό θέατρο δεν θα μιλούσε κανείς για προπαγάνδα υπέρ της τρομοκρατίας; Άραγε το Χυτήριο το ξέχασαν;
Όλοι αυτοί οι υποκριτές, συνεπώς, θα πρέπει να βρίσκονται στις 21 Απριλίου έξω από τη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών προκειμένου να διαμαρτυρηθούν επειδή «Ο Αγών μου» παίζεται στο θέατρο και ενδεχομένως δημιουργείται κλίμα συμπάθειας για τον Χίτλερ. Αλλά μπορεί να είμαι αφελής, διότι τον Χίτλερ τον έχουν ήδη συμπαθήσει κάποιοι Έλληνες πολιτικοί και όχι μόνο...Η ελευθερία της τέχνης δεν πρέπει να είναι δέσμια ιδεολογικών, προσωπικών και άλλων αγκυλώσεων, διαφορετικά δεν είναι ελευθερία και ίσως δεν είναι και τέχνη...και πρέπει να μπορεί να καταπιάνεται τόσο με τον Ξηρό όσο και με τον Χίτλερ.
* Ο Αλέξανδρος Σακελλαρίου είναι Δρ. Κοινωνιολογίας, μετα-διδακτορικός ερευνητής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο

tvxs