Το σπίτι πλάι στη θάλασσα

Έως και ο αιγιαλός των ιδιωτικών νήσων είναι δημόσιο αγαθό και πρέπει να τηρείται προσβάσιμο στον καθένα

Του Δημήτρη Π. Κυριακαράκου*

Οι εκτενείς περιβαλλοντικές καταστροφές, φυσικού και αστικού τοπίου, δεν πρέπει να γεννούν πάντα αναπτυξιακές ευκαιρίες, πρέπει όμως να γεννούν προβληματισμό -όχι στενά απολογιστικού χαρακτήρα. Με αφορμή τη δοκιμαζόμενη Αττικής μας, που φιλοξενεί το ήμισυ του πληθυσμού της χώρας, ο προβληματισμός χρήζει να διακατέχεται μεταξύ άλλων και από το λαογραφικό στοιχείο.

Αναδιφώντας τις δεκαετίες του «αστικού εκσυγχρονισμού» του σύγχρονου ελλαδικού χώρου, 1920 - 1970, δυνάμεθα να παρατηρήσουμε πως η θερινή εξοχική κατοικία, προνόμιο των εκάστοτε οικονομικά πρεσβύτερων κοινωνικών στρωμάτων, ουδέποτε ανεγειρόταν πλάι ή έμπροσθεν της θάλασσας. Το κοινωνικό έθιμο των δεκαετιών αυτών πρόκρινε οι εξοχικές κατοικίες των «καθώς πρέπει» πολιτών να μην γειτνιάζουν με τις επί του αιγιαλού αυτοσχέδιες, συνεπαγόμενα «παράνομες», καλύβες των ηλιοκαμένων αλιέων και εν γένει βαρκάρηδων.

Για του λόγου το αληθές, σε ταινία του παλαιού ελληνικού κινηματογράφου, παραγωγής 1958, η νεαρά Έλλη Λαμπέτη απολαμβάνει τη θάλασσα και την παρθένο αμμουδερή παραλία του Φαλήρου ενωρίς την πρωία συνοδευόμενη από τη μητέρα της, Δέσπω Διαμαντίδου, και από τις ασφαλώς κοινωνικά ομότιμες φιλενάδες της.

Μόλις η εν λόγω γυναικοπαρέα αντιλαμβάνεται πως επιστρέφουν οι νεαροί αλιείς από το πυροφάνι της προηγούμενης βραδιάς, αμέσως συλλέγει τα είδη ιματισμού θαλάσσης της και αποσύρεται στην εξοχική έπαυλη των γονέων της Λαμπέτη στο πανόραμα Φαλήρου, από το οποίο η θάλασσα φαίνεται με μονόκιαλο.

Περαιτέρω, εξοχικές επαύλεις αναπτύχθηκαν στην Κηφισιά, όπου απολάμβαναν την εαρινή περίοδο οι Γ. Δροσίνης, Αλ. Παπαναστασίου, Δηλιγιάννης, Πλαστήρας, Π. Μελάς, στο (Παλαιό) Ψυχικό και στο Τατόι, όπου ανεγέρθηκαν εξοχικές κατοικίες για τα μέλη της αλλοτινής δυναστείας, στην Πεύκη, γνωστή ως «Μαγκουφάνα», όπου οι φυματικοί απολάμβαναν το ήπιο κλίμα, στην Πεντέλη, στους πρόποδες της οποίας το πικ νικ είχε την τιμητική του.

Ακόμα και στα νησιά, τα καπετανόσπιτα και τα ενετικά αρχοντικά τα συναντούμε σε πανοραμικά σημεία, σε αισθητή απόσταση από τη θάλασσα δηλαδή. Επίσης οι γραφικοί πύργοι της χερσονήσου της Μάνης απέχουν από τη θάλασσα για ευνόητους λόγους.

Πουθενά στο νεοελληνικό λαογράφημα δεν συναντούμε εξοχικό ή «δεύτερο» εν γένει σπίτι πλάι στη θάλασσα. Η θάλασσα ενείχε ποικίλους κινδύνους.

Η «μόδα» αρχίζει να αλλάζει την εποχή της «εκπολιτικοποιημένης» χούντας, οπότε τα «θαλασσοδάνεια» δίνουν ώθηση στην παραλιακή «ανάπτυξη» του σκυροδέματος. Η «καινοτομία» του σπιτιού πλάι στη θάλασσα μεταμορφώνει γνωστά «ψαροχώρια», όπως τη Γλυφάδα Αττικής, το Τολό Ναυπλίου, το Σούνιο Λαυρεωτικής, και γνωστά «αρβανιτοχώρια», όπως την Αρτέμιδα, τη Βραυρώνα, τη Νέα Μάκρη, σε «προάστια». Η χουντογενής νεο-αστική τάξη μόνο «καθώς πρέπει» δεν είναι. Άλλωστε τα συνταγματικά «πρέπει» έχουν ανασταλεί ή καταργηθεί ήδη από το 1967.

Ο αιγιαλός κατά τον νόμο και το Σύνταγμα εκτείνεται πενήντα μέτρα από το νοητό όριο του παλιρροϊκού κύματος και ταξινομείται στα αγαθά τα «κοινά τοις πάσι» και ως εκ τούτου τα αναπαλλοτρίωτα. Η απαγόρευση πρόσβασης πολίτη στον αιγιαλό συστήνει, μεταξύ άλλων, προσβολή προσωπικότητας κατά τα οριζόμενα στον Αστικό Κώδικα. Έως και ο αιγιαλός των ιδιωτικών νήσων είναι δημόσιο αγαθό και πρέπει να τηρείται προσβάσιμο στον καθένα.

Εάν κανείς περάσει τα πενήντα μέτρα και εισέλθει στην ενδοχώρα της νήσου, τότε και μόνο τότε νομιμοποιείται ο ιδιοκτήτης να προβεί σε ένδικα μέσα για διατάραξη οικιακής ειρήνης. Σε ένδικα μέσα, ουχί σε αυτοδικία (εις την δημοτικήν «μπραβιλίκι»).

Το δίδαγμα που μας παραδίδει η μαζική κοινωνική εμπειρία της Ν. Μάκρης και της Ραφήνας κυρίως είναι πως ο αιγιαλός χρήζει να συνδιοικείται βραχεία χειρί από την Αυτοδιοίκηση και από τον ΕΟΤ όπου δύναται να διαμορφωθεί περιβάλλον τουριστικής εκμετάλλευσης. Η συναίνεση των δύο αυτών φορέων μέσω ειδικής πραγματογνωμοσύνης χρήζει να προηγείται έκαστης νέας ανέγερσης για τους ενθουσιώδεις του σπιτιού ή του τουριστικού ακινήτου πλάι στη θάλασσα.

Στην αστική μας δημοκρατία η ελευθερία της επιλογής τρόπου ζωής προστατεύεται ως θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα, όχι όμως εις βάρος της περιβαλλοντικής ισορροπίας, η οποία συστήνει το θεμέλιο για τη βιωσιμότητα οιασδήποτε επιλογής τρόπου ζωής.

* Ο Δημήτρης Π. Κυριακαράκος είναι δικηγόρος LLM Διεθνούς και Συγκριτικού Δικαίου Οικονομίας και Εμπορίου του Μητροπολιτικού Πανεπιστημίου του Λονδίνου

avgi