Μετά τι;

του Φώτου Λαμπρινού*

«Ο Απρίλης είναι ο μήνας ο σκληρός», που λέει κι ο T.S. Elliot στο «The Waste Land» στην «Ερημη χώρα» του. Και καλά ο Απρίλης. Με τον Μάη, τον Ιούνη και πάει λέγοντας τι γίνεται; Αν θέλουμε να μην αεροβατούμε, ο χρόνος που θα διανύσουμε σε καθεστώς πανδημίας είναι όχι μόνο σκληρός, αλλά άδηλος και πιθανότατα μακρύς...

Η αισιόδοξη πρόβλεψη είναι η επέτειος του 1821, δηλαδή σε ένα χρόνο από τώρα, ώστε να εφευρεθεί, να παραχθεί, αλλά και να διανεμηθεί το αποτελεσματικό εμβόλιο, στο οποίο ελπίζει πλέον η ανθρωπότητα.

Κι αν όλα αυτά είναι εικασίες κάποιου απαισιόδοξου, ας αναλογιστούμε ποια εικόνα θα έχει ο πλανήτης και η χώρα μας μετά την πανδημία. Πόσο θα έχουν τρωθεί οι διαπροσωπικές σχέσεις, όχι μόνο στο ευρύτερο περιβάλλον, αλλά μέσα στην ίδια την οικογένεια, η οποία ως θεσμός έχει τρωθεί ανεπανόρθωτα τις τελευταίες δεκαετίες. Εκανε κάποιες εύστοχες επισημάνσεις σε πρόσφατη τηλεοπτική της συνέντευξη η Φωτεινή Τσαλίκογλου. Το σίγουρο είναι πως δεν θα είναι οι ίδιες…

Θα μπορούσε να είναι μια ευκαιρία. Να «γνωριστούμε καλύτερα»! Και ίσως «να αγαπηθούμε περισσότερο» - είμαστε όμως σε θέση να εκμεταλλευτούμε μια τέτοια περίπτωση; Η τηλεόραση για τους παλαιότερους και το κινητό για τους νεότερους σε ποιο βαθμό θα επιτρέψουν την ουσιαστική επικοινωνία μέσα στο ίδιο μας το σπίτι; Κι αν υποθέσουμε πως κάποιοι στρέφονται στο διάβασμα. Πόσο εφικτό θα ήταν, η ανάγνωση ενός καλού βιβλίου να προκαλέσει μια ενδο-οικογενειακή κουβέντα, μια ζύμωση... Δεν αναφέρομαι στις εξαιρέσεις.

Με δυο λόγια, είναι η πανδημία μια ευκαιρία αναστοχασμού και ίσως διαφοροποίησης των προσωπικών, οικογενειακών και κοινωνικών μας σχέσεων;

Βέβαια, αν θυμηθούμε, ανατρέχοντας στις σοβαρές πηγές, ποια ήταν η κοινωνική συμπεριφορά έναν αιώνα πριν, με τη γρίπη την περίοδο 1917-1919, που άφησε πίσω της χιλιάδες θύματα, δεν μπορούμε να είμαστε ούτε στο ελάχιστο αισιόδοξοι. Αφρονες και υπερόπτες, επιχειρήσαμε τη Μικρασιατική Εκστρατεία με τα γνωστά αποτελέσματα και την επακόλουθη συμπεριφορά των γηγενών απέναντι στους πρόσφυγες.

Το «άφρονες και υπερόπτες» δεν καλύπτει όλο τον πληθυσμό, ιδίως αυτόν της παλαιάς Ελλάδος (Ρούμελη και Μωριάς), καθότι, σε αντίθεση με την παλλαϊκή υποστήριξη στους Βαλκανικούς Πολέμους, ο αγροτικός κυρίως πληθυσμός της παλαιάς Ελλάδας δεν συμφωνούμε με την εκστρατεία. Αλλωστε, το 1920 ψήφισε τους αντιβενιζελικούς για να σταματήσουν τον πόλεμο…

Ετσι, λοιπόν, το ερώτημα παραμένει: Είναι η πανδημία μία ευκαιρία για αναμόχλευση των προσωπικών, οικογενειακών και κοινωνικών μας σχέσεων;

Και αν ναι, ποια είναι η στάση μας, όχι μόνο απέναντι στον γείτονα, που τόσον καιρό έχουμε μάθει μόνο να μισούμε λόγω του απάνθρωπου ουρμπανισμού που εδραιώθηκε στα μεγάλα αστικά κέντρα, αλλά απέναντι στον «ξένο», τον «εισβολέα», τον «μετανάστη», που όσο περνάει ο καιρός, τόσο περισσότερο απαιτούμε τον εξοστρακισμό του, ωσάν να πρόκειται για επικίνδυνο εχθρό, φορέα μικροβίων και ασθενειών, απειλή για τη δημόσια ασφάλεια.

Γι' αυτό θα πρέπει να τον εγκλείσουμε σε ακατοίκητα νησιά, όχι βέβαια λόγω «φρονημάτων», αλλά απλώς γιατί ήρθε στη χώρα μας, μετά την πάροδο μερικών αιώνων απάνθρωπης αποικιοκρατίας που πλούτισε την Ευρώπη, ελπίζοντας να βρει κάποιο τρόπο για να επιβιώσει…

Αναρωτιέμαι, βλέποντας τη σκηνή στη Ριτσώνα με τη γυναίκα που μιλούσε τόσο έντονα στους φρουρούς, τι τους έλεγε. Κάποιο κανάλι έδειξε τη σκηνή επανειλημμένως, κανείς όμως δεν μπήκε στον κόπο να μας πει περί τίνος επρόκειτο. Δεν γνώριζαν τη γλώσσα;

Οσο για την Ευρώπη, που καταρρέει εδώ και καιρό, όχι λόγω κορονοϊού, αλλά λόγω γήρανσης, αδιεξόδων πολιτισμικών και ανυπαρξίας οραμάτων, δεν δείχνει να έχει αντιληφθεί περί τίνος πρόκειται. Μία αυτοκρατορία σε πλήρη παρακμή, κυριολεκτικά εκτός τόπου και χρόνου, που η μοίρα της στο εγγύς μέλλον την κατατάσσει στον απλό και ανήμπορο «παρατηρητή» των εξελίξεων.

* σκηνοθέτης

efsyn