Θανατηφόρα κατάλοιπα

του Γιάννη Σιώτου

Ενα είναι σίγουρο: η απάντηση της κοινωνίας σε αυτήν την πανδημία θα την ακολουθεί πολύ καιρό. Οι επιλογές της για την αντιμετώπιση της υγειονομικής κρίσης που προηγείται, της οικονομικής κρίσης που ακολουθεί και της πολιτικής με την οποία θα κλείσει ο κύκλος της πανδημίας θα κρίνουν αν και τι διδάχτηκε η κοινωνία από την κρίση. Τα έκτακτα μέτρα που θα γίνουν μόνιμα θα προσφέρουν απαντήσεις σε όσους πιστεύουν ότι ο κορονοϊός ήταν η ευκαιρία για να γίνει ο κόσμος καλύτερος, αλλά και σε εκείνους που θεωρούν ότι η πανδημία λειτούργησε ως εργαλείο πολιτικής διαχείρισης για να καταφέρουν οι ελίτ να αυξήσουν ακόμα περισσότερο τον έλεγχο της παγκόσμιας κοινότητας. Μέχρι στιγμής όμως τα πεπραγμένα προκαλούν ανησυχία.

Η υγειονομική διάσταση της κρίσης αποκάλυψε τους κινδύνους από τις πολιτικές επιλογές των τελευταίων δεκαετιών που αποσκοπούσαν στη αποδυνάμωση του δημόσιου χαρακτήρα της υγείας. Μέσα σε ενενήντα μέρες το αφήγημα δεκαετιών σωριάστηκε σαν χάρτινος πύργος. Η προσπάθεια όλων των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων, που επικεντρώθηκε στο να αποφευχθεί η κατάρρευση του δημόσιου συστήματος υγείας, ανέδειξε την αδυναμία -ή και την απροθυμία- του ιδιωτικού συστήματος να ανταποκριθεί -χωρίς οικονομικούς διαχωρισμούς- σε μια τέτοια έκτακτη, απρόβλεπτη και ανεξέλεγκτη ανάγκη. Φανταστείτε ποια θα ήταν η κατάσταση στη χώρα μας, αν δεν υπήρχε το δημόσιο σύστημα κοινωνικής ασφάλισης και η νοσηλεία εξαρτιόταν από τους κλινικάρχες... Υπό το πρίσμα αυτό το ζητούμενο είναι αν η κοινωνία μετά την κρίση θα υπερασπιστεί τους... ήρωες ή αν θα τους εγκαταλείψει στην τύχη τους μαζί με το δημόσιο σύστημα υγείας.

Μετά τον πρώτο πανικό, όλοι αντιλήφθηκαν ότι η πανδημία είχε και οικονομική διάσταση. Το τεράστιο οικονομικό κόστος που προκαλούσε και η αναπόφευκτη ύφεση που θα επακολουθούσε, ανάγκασε τις πολιτικές ελίτ να επιλέξουν σε ποιον θα έστελναν τον λογαριασμό της κρίσης. Ομως, απ' ο,τι ήδη έχει γίνει φανερό, οι ηγέτες δεν είχαν τον παραμικρό ενδοιασμό να στείλουν τη λυπητερή στους πιο αδύναμους κρίκους της οικονομικής αλυσίδας, στους εργαζόμενους, στους μικροεπαγγελματίες και στους μικροεπιχειρηματίες, οι οποίοι την τελευταία δεκαετία αγκομαχούν στο τέλος κάθε μήνα να πληρώσουν τις υποχρεώσεις τους. Αντίθετα, με το πρόσχημα της συνεισφοράς στην οικονομική δραστηριότητα, άφησαν τα οικονομικά μεγαθήρια, αυτά που οι τραπεζίτες βγαίνουν στο ασανσέρ για να τα υποδεχτούν, στο απυρόβλητο.

Δεν χρειάζεται να είναι κανείς οικονομολόγος για να αντιληφθεί ότι το ευρώ του εργάτη, του μικροεπαγγελματία και του μικροεπιχειρηματία είναι πολύ βαρύτερο από το ευρώ του ολιγάρχη. Και όμως, ανάμεσα στα δύο επέλεξαν τον πιο ευάλωτο. Πραγματικά είναι να απορεί κανείς που οι πολιτικές ηγεσίες δεν έχουν κάνει τον παραμικρό υπαινιγμό για το ενδεχόμενο επιβολής έκτακτης εισφοράς στα μερίσματα των 1.000 μεγαλύτερων επιχειρήσεων της χώρας ή της φορολόγησης των διεθνικών χρηματοπιστωτικών συναλλαγών. Είναι εξοργιστικό να βλέπεις ηγέτες που ενώ το πρωί καταγγέλλουν τη Μέρκελ για αναλγησία απέναντι στους ευάλωτους Νοτιοευρωπαίους, το μεσημέρι εφαρμόζουν ίδιες και ακόμα πιο ανάλγητες πολιτικές. Θα αντιδράσουν άραγε οι κοινωνίες στις πολιτικές της περιθωριοποίησης ή θα τις αποδεχτούν;

Τόσο η διαχείριση της υγειονομικής κρίσης όσο και οι επιλογές της οικονομικής πολιτικής αποτελούν κομμάτια της πολιτικής διάστασης της κρίσης, αλλά δεν είναι μόνο αυτά. Στο όνομα της πανδημίας και με την επίκληση της «ανωτέρας βίας» συνταγματικά κατοχυρωμένες ελευθερίες περιορίστηκαν και η δυνατότητα των πολιτών να επιλέγουν συρρικνώθηκε. Αυτό που συμβαίνει σήμερα είναι ότι μέσα σε λίγα εικοσιτετράωρα οι ζωές μας άρχισαν να ορίζονται από ένα αόρατο διευθυντήριο, το οποίο προσπαθεί να ελέγξει τη σκέψη και την κρίση, να αποκτήσει πρόσβαση σε πτυχές της καθημερινότητάς μας και να επιβάλει κανόνες προσωπικής συμπεριφοράς. Με όπλο τον αποκλεισμό, οι ηγεσίες αναγκάζουν τους πολίτες να επιλέξουν ανάμεσα στον συμβιβασμό και στην περιθωριοποίηση.

Η διαχείριση της νέας καθημερινότητας, για παράδειγμα, έβαλε τους τραπεζίτες στα ενδότερα του οίκου μας για λογαριασμό του κράτους. Είναι επίσης πραγματικά ενδιαφέρον να πληροφορηθούμε πόσες καινούργιες τράπεζες δεδομένων στήθηκαν με στοιχεία που αντλήθηκαν με πρόσχημα την κρίση. Η ιδιωτικότητα, στο όνομα της κοινωνικής ευθύνης όπως είδαμε στην περίπτωση της Κίνας, παραβιάζεται πλέον συστηματικά και ο έλεγχος της καθημερινότητας μετατράπηκε σε θεσμοθετημένη υποχρέωση.

Αυτό που απομένει πλέον είναι να διαπιστώσουμε αν οι ξαφνικοί έρωτες, σαν και αυτόν με τη δημόσια υγεία, θα αντέξουν μετά την πανδημία ή αν, με αφορμή τον κορονοϊό, θα μετατραπούν σε πολιορκητική μηχανή που θα κάνει πιο εύκολη τη λεηλασία.

efsyn