Υπεύθυνος πολίτης, ο ελεύθερα σκεπτόμενος πολίτης

της Ευγενίας (Τζένης) Αρσένη*

Οι αξίες και τα ιδεώδη που μεταδίδονται μέσα από τα μαθήματα τέχνης είναι καθοριστικά στη διαμόρφωση ενός σχολείου-ουσιαστικού φορέα πολιτισμού.

Οι πρώτες «λέξεις» της ζωής μου ήταν οι νότες, αφού αυτές έμαθα να διαβάζω πριν από τα γράμματα. Για εμένα η πρώτη γλώσσα ήταν η μουσική, αλλά, εδώ που τα λέμε, για όλους μας είναι, εάν σκεφτούμε τη στιγμή που ερχόμαστε στον κόσμο. Θυμάμαι τον πατέρα μου να μας ταξιδεύει με μελωδίες που ακόμα τραγουδάω με τον νου κι εγώ να προσπαθώ να φτάσω το πιάνο για να πατήσω τα πλήκτρα. Θυμάμαι τη μητέρα μου να ζωγραφίζει και να μου μαθαίνει τον κόσμο μέσα από υπέροχα χρώματα. Μιλάω τόσο προσωπικά γιατί ξέρω πως είναι μεγάλη τύχη να γνωρίσεις τον μαγικό κόσμο της τέχνης από την οικογένειά σου, δεν είναι όμως και αυτονόητο. Ο καθένας μας έχει διαφορετικές αναφορές στη ζωή του, έχουμε όμως μία κοινή, το σχολείο. Οι πύλες της εκπαίδευσης οφείλουν να ανοίγουν διάπλατα και να εμπνέουν τις θεμελιώδεις αξίες της παιδείας, για όλους.

Οι προσωπικότητες διαμορφώνονται από τις μικρές ηλικίες, γι’ αυτό και είναι μεγάλη η ευθύνη κάθε εκπαιδευτικού φορέα και ασφαλώς και του δυναμικού του. Εάν θέλουμε να συμβάλουμε ουσιαστικά στη συγκρότηση και την εξέλιξη μιας κοινωνίας ανθρωπισμού, οφείλουμε να εμπνεύσουμε τα παιδιά ώστε να αγαπήσουν τη διαδικασία της μάθησης, με τρόπο διδασκαλίας που να ενθαρρύνει την ελεύθερη σκέψη και έκφραση των μαθητών. Οι αξίες και τα ιδεώδη που μεταδίδονται μέσα από τα μαθήματα τέχνης είναι καθοριστικά στη διαμόρφωση ενός σχολείου-ουσιαστικού φορέα πολιτισμού. Η τέχνη είναι παιδεία και είναι λάθος να αντιμετωπίζεται ως ένας κλάδος που αφορά μόνο μία μερίδα ανθρώπων.

Η δόμηση μιας δίκαιης ανθρωπιστικής κοινωνίας έχει ως θεμέλιο πολίτες με κοινωνική ευαισθησία, καλλιέργεια και κριτική ικανότητα. Διαβάζω τις δηλώσεις της νυν υπουργού Παιδείας, όπου μιλάει για «τους επόμενους υπεύθυνους πολίτες με σφαιρική καλλιέργεια […] που θα ξέρουν πώς θα σέβονται τον συνάνθρωπό τους». Εάν αυτές είναι οι προθέσεις, τότε είναι σαφώς ανακόλουθες με τις πράξεις. Η υπευθυνότητα και ο σεβασμός δεν επιβάλλονται μέσα από ένα αυστηρό πρόγραμμα μαθημάτων, αλλά καλλιεργούνται και ενθαρρύνονται μέσα από δραστηριότητες που έχουν ως βάση τη συλλογικότητα, τη συνεργασία, μεταδίδονται μέσα από έργα τέχνης που καθόρισαν την εξέλιξη της παγκόσμιας πνευματικής δημιουργίας και, ακόμα περισσότερο, αναπτύσσονται με τη δημιουργική ενασχόληση όπου τα παιδιά, ανακαλύπτοντας τον κόσμο, φαντάζονται, ονειρεύονται. Αυτό είναι το αληθινό «σύγχρονο σχολείο» που διάβασα να επικαλείται η υπουργός πως θέλει να δημιουργήσει, ξεχνώντας μάλλον πως η υπευθυνότητα καλλιεργείται πρωτίστως μέσα από την ελεύθερη σκέψη. Μήπως, αντί της απαξίωσης της καλλιτεχνικής εκπαίδευσης, το υπουργείο Παιδείας να ακολουθήσει διεθνή προγράμματα σχολείων, όπου τα μαθήματα τέχνης αποτελούν σαφή προτεραιότητα σε όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες;

Εάν στη νοοτροπία της κυβέρνησης υπάρχει τέτοια απαξίωση της τέχνης, των ανθρωπιστικών και των κοινωνικών σπουδών, δεν θέλω σκέφτομαι με ποια κριτήρια θα γίνει η διόρθωση του φετινού θέματος της έκθεσης για την ποίηση. Η ποίηση προέρχεται από τη μουσική, μας λέει ο Χέγκελ, και ο Πλάτων οραματίζεται την Ιδανική Πολιτεία γεμάτη τέχνη, ακόμα και όταν προσπαθήσει να κρατήσει τους μουσικούς μακριά, γιατί δεν μπορεί εύκολα να ελέγξει την επιρροή που μπορεί να έχουν στους πολίτες. Ισως τελικά εκεί είναι το πρόβλημα.

* Διδάκτωρ Αισθητικής Φιλοσοφίας, σκηνοθέτις-θεατρολόγος

efsyn